Phong trào Cần Vương là gì? Nguyên nhân diễn biến và ý nghĩa phong trào kháng chiến

Phong trào Cần Vương là gì? Nguyên nhân và đặc điểm của phong trào Cần Vương như nào? Cần nắm được những diễn biến và ý nghĩa nào của phong trào này?… Đây hẳn là câu hỏi được nhiều người quan tâm. Cùng Trang tài liệu tìm hiểu và phân tích nguyên nhân, diễn biến, và ỹ nghĩa của phong trào Cần Vương là gì qua bài viết dưới đây!

Phong trào Cần Vương là gì?

Khái niệm: Cần Vương là giúp vua, mang nghĩa là phò vua giúp nước. Phong trào Cần Vương thực chất là tập hợp hệ thống các cuộc khởi nghĩa vũ trang khắp cả nước từ năm 1885 đến năm 1896 với sự hưởng ứng chiếu Cần Vương của vua Hàm Nghi.

Quy mô của phong trào này còn riêng rẽ và mang tính địa phương.

Vậy chiếu Cần Vương có tác dụng gì?

• Chiếu Cần Vương có tác dụng kêu gọi toàn bộ nhân dân cả nước đứng lên cùng đoàn kết để giúp vua chống lại thực dân.
• Chính lời kêu gọi đó đã dẫn lên một phong trào chống Pháp mạnh mẽ khắp cả nước. Trong đó, có thể kể đến một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu như: Khởi nghĩa Ba Đình (Thanh Hóa) do Phạm Bành – Đinh Công Tráng lãnh đạo, khởi nghĩa Bãi Sậy (Hưng Yên) do Nguyễn Thiện Thuật lãnh đạo, khởi nghĩa Hương Khê (Hà Tĩnh) do Phan Đình Phùng lãnh đạo…

Nguyên nhân bùng nổ phong trào Cần Vương

Sau khi nắm được khái niệm phong trào Cần Vương là gì, chúng ta sẽ tìm hiểu sâu hơn về phong trào này. Vậy nguyên nhân dẫn đến phong trào Cần Vương là gì?

• Thực dân Pháp xác lập ách thống trị đô hộ trên toàn Việt Nam vào năm 1884
• Dưới sự ủng hộ nhiệt tình của nhân dân, phe chủ chiến đã sẵn sàng hành động
• Cuộc phản công dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Thất Thuyết vào rạng sáng ngày mồng 05 tháng 07 năm 1885
• Cuộc phản công của phái chủ chiến thất bại, khiến vua Hàm Nghi buộc phải chạy đến Quảng Trị sơ tán => Chiếu Cần Vương lần 1 được ban ra
• Chiếu Cần Vương lần 2 được ban ra tại Ấu Sơn của Hà Tĩnh vào ngày 20 tháng 9 năm 1885 => Từ đó bùng nổ mạnh mẽ cuộc kháng chiến Cần Vương.

Như vậy, chúng ta đã tìm hiểu được các nguyên nhân gây bùng nổ phong trào Cần Vương là gì. Để nắm rõ hơn kiến thức về chủ đề này, cùng nghiên cứu về nội dung của chiếu Cần Vương.

Tìm hiểu về phong trào Cần Vương

Để hiểu sâu hơn về phong trào này, chúng ta cần tìm hiểu về nội dung cũng như ý nghĩa của chiếu Cần Vương với những thông tin cụ thể dưới đây

Nội dung cơ bản của chiếu Cần Vương là gì?

• Tố cáo tội ác xâm lược của thực dân Pháp
• Lên án tính bất hợp pháp của triều đình do Pháp dựng lên, tố cáo sự phản bội của một số quan lại
• Khẳng định quyết tâm kháng chiến của triều đình mà đứng đầu là vua Hàm Nghi
• Thôi thúc, kêu gọi và khích lệ sĩ phu, văn thân cũng như nhân dân cả nước cùng tham gia cuộc chiến giúp vua khôi phục quốc gia phong kiến độc lập

Ý nghĩa của chiếu Cần Vương là gì?

• Chiếu Cần Vương kêu gọi nhân dân cùng tham gia chống Pháp, khôi phục nền độc lập, khôi phục chế độ phong kiến có vua là người tài giỏi.
• Khẩu hiệu này đã nhanh chóng thổi lên ngọn lửa tình yêu quê hương và lòng căm thù quân xâm lược của toàn thể nhân dân = > Một phong trào vũ trang chống thực dân Pháp diễn ra sôi nổi và kéo dài hơn 12 năm.

Tóm tắt diễn biến phong trào Cần Vương

Phong trào Cần Vương có thể được chia ra 2 giai đoạn diễn biến như sau:

Giai đoạn 1: (1885-1888) của phong trào Cần Vương là một thời kỳ đầy khó khăn và chưa có sự liên kết giữa các cuộc khởi nghĩa ở các địa phương với nhau. Tuy nhiên, dù vẫn còn rời rạc và nhỏ lẻ, phong trào này đã có những cuộc khởi nghĩa đầy táo bạo và quyết liệt.

Ban đầu, phong trào được lãnh đạo bởi “Triều đình Hàm Nghi” với sự hỗ trợ của 2 người con của Tôn Thất Thuyết là Tôn Thất Đàm và Tôn Thất Thiệp, cùng với Đề đốc Lê Trực, Tri phủ Nguyễn Phạm Tuân. Họ đã chiến đấu ở vùng rừng núi Quảng Bình, sau phải vượt Trường Sơn, qua đất Hạ Lào về vùng sơn phòng Ấu Sơn (Hà Tĩnh). Đây là cột mốc vẻ vang trong lịch sử Việt Nam của một nhà vua yêu nước quyết tâm không đầu hàng giặc. Sau đó, để chiến đấu lâu dài, Tôn Thất Thuyết và Trần Xuân Soạn quyết định vượt vòng vây đi xây dựng lực lượng kháng chiến ở Thanh Hoá, rồi qua Trung Quốc.

Tháng 12/1886, theo lệnh Toàn quyền Pôn Be (P. Bert), Đồng Khánh đã xuống 1 dụ kêu hàng, tuy nhiên không có bất kì ai trong “Triều đình Hàm Nghi” chịu buông súng. Ngược lại, nhiều cuộc khởi nghĩa đã xảy ra trên toàn quốc dưới danh nghĩa Cần Vương. Trong giai đoạn đầu này, phong trào Cần Vương trải rộng từ địa bàn trung tâm ra Bắc và Nam Kỳ.

Ở Trung Kỳ, các cuộc khởi nghĩa quan trọng bao gồm Lê Trực, Nguyễn Phạm Tuân ở Quảng Bình; Trần Quang Dự, Nguyễn Hàm, Nguyễn Duy Hiệu ở Quảng Nam; Lê Trung Đình ở Quảng Ngãi; Mai Xuân Thưởng ở Bình Định. Ở Bắc Kì, phong trào Cần Vương cũng diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ trong thời kỳ kháng chiến chống lại thực dân Pháp. Trong số những cuộc khởi nghĩa nổi bật ở Bắc Kì, Đốc Tít ở Đông Triều là một trong những cuộc khởi nghĩa quan trọng nhất. Đốc Tít là một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn đến phong trào kháng chiến, ông đã có những thành công đáng kể trong cuộc khởi nghĩa của mình, chiếm giữ được nhiều địa bàn quan trọng, góp phần tạo ra sức ép đáng kể đối với thực dân Pháp. Cai Kinh ở Bắc Giang cũng là một trong những cuộc khởi nghĩa đáng chú ý khác ở Bắc Kì. Cuộc khởi nghĩa này được dẫn đầu bởi Vương Quang Đông và có quy mô lớn hơn so với nhiều cuộc khởi nghĩa khác. Đây là một cuộc khởi nghĩa có sức ảnh hưởng lớn đến phong trào Cần Vương ở Bắc Kì.

Ngoài ra, Nguyễn Quang Bích ở Tây Bắc cũng đã dẫn đầu một cuộc khởi nghĩa đáng kể, ông đã tập hợp được nhiều người dân ở địa phương cùng tham gia chiến đấu chống lại thực dân Pháp. Các cuộc khởi nghĩa khác đang hình thành và có sức chiến đấu mạnh mẽ ở Bắc Kì cũng là một điểm nhấn đáng chú ý. Trong số đó, Tạ Hiện ở Thái Bình, Nam Định, Nguyễn Thiện Thuật ở Hưng Yên, Hải Dương, đều là những nhân vật xuất sắc đã có nhiều đóng góp cho phong trào Cần Vương ở Bắc Kì. Tất cả các cuộc khởi nghĩa này đã góp phần tạo nên một sức mạnh vô cùng đáng kể trong cuộc kháng chiến.

Giai đoạn 2: Trong giai đoạn 2 (1888 – 1896) của cuộc khởi nghĩa Cần Vương, vua Hàm Nghi đã bị bắt và đày đi Angiêri vào ngày 1/11/1888, tuy nhiên, cuộc khởi nghĩa vẫn tiếp tục diễn ra sôi nổi. Mặc dù đã có những trung tâm kháng chiến lớn hơn, nhưng vẫn chưa có sự thống nhất về sự đoàn kết của các địa phương với nhau, và cuộc khởi nghĩa vẫn là rời rạc chưa có sự nhất quán trong tổ chức.

Trong thời kỳ 1885-1896, nhiều cuộc khởi nghĩa lớn đã diễn ra ở Việt Nam nhằm chống lại sự xâm lược của thực dân Pháp. Tuy nhiên, thực dân Pháp đã tăng cường lực lượng quân đội và truy quét các cuộc khởi nghĩa này, làm cho các nghĩa quân phải liên tục di chuyển địa bàn hoạt động.

Các cuộc khởi nghĩa lớn tiêu biểu trong thời kỳ này bao gồm cuộc khởi nghĩa Hương Khê của Phan Đình Phùng và Cao Thắng, khởi nghĩa Hùng Lĩnh do Tống Duy Tân lãnh đạo, và khởi nghĩa Bãi Sậy do Nguyễn Thiện Thuật chỉ huy. Tuy nhiên, tính địa phương của các khởi nghĩa dẫn đến sự thiếu lãnh đạo và liên kết, làm cho các cuộc khởi lần lượt thất bại dưới sự đàn áp liên tục của quân đội Pháp. Phong trào Cần Vương trong giai đoạn này vẫn hoạt động riêng lẻ và chưa có sự thống nhất giữa các cuộc khởi nghĩa lớn. Năm 1896, phong trào Cần Vương kết thúc. Tuy nhiên, những cuộc khởi nghĩa này đã đánh dấu sự bất mãn của nhân dân Việt Nam đối với chế độ thực dân Pháp và làm nổi bật những nhân vật anh hùng của dân tộc như Phan Đình Phùng, Tống Duy Tân và Nguyễn Thiện Thuật.

Đặc điểm phong trào Cần Vương

• Phạm vi hoạt động: Giai đoạn đầu của phong trào Cần Vương diễn ra trên phạm vi rộng khắp cả nước, đặc biệt ở Bắc – Trung Kì, giai đoạn sau chuyển trọng tâm dần về vùng núi và trung du.
• Quy mô của phong trào Cần Vương: Quy mô lớn (hàng trăm cuộc khởi nghĩa) nhưng còn nhỏ lẻ, mang tính địa phương cũng như thiếu sự liên kết chặt chẽ thành phong trào mang tính tòan quốc.
• Lãnh đạo phong trào Cần Vương: Văn thân, sĩ phu yêu nước.
• Lực lượng tham gia: Đông đảo các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là nông dân.
• Mục tiêu của phong trào Cần Vương: Chống đế quốc và phong kiến đầu hàng, giải phóng dân tộc.
• Tính chất nổi bật: Yêu nước, chống xâm lược trên lập trường phong kiến.

Nguyên nhân thất bại phong trào Cần Vương

Qua việc phân tích và tìm hiểu diễn biến phong trào Cần Vương là gì theo các giai đoạn, chúng ta sẽ rút ra được nguyên nhân thất bại của phong trào này với những ý chính như sau

• Tính chất địa phương: Phong trào Cần Vương thất bại không thể không kể đến tính chất địa phương với sự chống cự của các cuộc kháng chiến. Các lãnh tụ của phong trào chỉ có uy tín tại địa phương nơi xuất thân, đồng thời lại chống lại mọi sự thống nhất phong trào
• Thiếu sự quy tụ và đường lối lãnh đạo: Phong trào Cần Vương vẫn chưa hội tụ và tập hợp được thành một khối thống nhất, chưa có phương hướng hoạt động cũng như đường lối chiến lược rõ ràng.
• Quan hệ với nhân dân: Các cuộc khởi nghĩa của phong trào Cần Vương không lấy được sự tin tưởng từ dân chúng bởi gốc rễ chưa xuất phát từ nông dân, còn đi cướp bóc của nhân nhân.
• Mâu thuẫn tôn giáo: xung đột với Công giáo với sự tàn sát vô cớ khiến nhiều giáo dân phải tự vệ bằng cách kết nối thông đồng với thực dân Pháp.
• Mâu thuẫn sắc tộc: Sự sai lầm trong chính sách sa thải các quan chức Việt, cho dân tộc thiểu số quyền tự trị khiến các sắc dân này đã đứng về phía Pháp. Điều này khiến cho các dân tộc thiểu số cắt đường liên lạc của quân Cần Vương, người Thượng đã bắt vua Hàm Nghi
• Vũ khí thô sơ của phong trào Cần Vương là gì khó đối chọi với vũ khí hiện đại của Pháp
• Lực lượng chênh lệch
• Tinh thần chiến đấu: Nhiều thủ lĩnh phản bội nhanh chóng đầu hàng buông bỏ vũ khí khi nhận thấy sự bất lợi cho cuộc khởi nghĩa.

Tính chất của Phong trào Cần Vương

Phong trào Cần Vương là gì? Là sự hỗ trợ giúp vua giành lại đất nước, thể hiện tình yêu dân tộc, tuy nhiên phong trào lại diễn ra theo khuynh hướng lẻ tẻ với ý thức hệ phong kiến, thể hiện tính dân tộc sâu sắc.