Phủ định biện chứng là gì? Đặc điểm cơ bản của phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng là gì? Thế giới đang vận động và phát triển không ngừng, vô cùng và vô tận cùng với các sự vật và hiện tượng trong thế giới luôn có sự thay thế nhau. Sự thay thế đó gọi là chính sự phủ định. Tìm hiểu phủ định biện chứng là gì? Trang tài liệu xin giới thiệu qua bài viết dưới đây.

Phủ định biện chứng là gì?

Khái niệm phủ định dùng để chỉ sự thay thế sự vật này bằng sự vật khác, giai đoạn vận động, phát triển này bằng giai đoạn vận động, phát triển khác. Theo nghĩa đó, không phải bất cứ sự phủ định nào cũng dẫn tới quá trình phát triển.

+ Khái niệm phủ định biện chứng dùng để chỉ sự phủ định tạo ra những điều kiện, tiền đề phát triển của sự vật.

Ví dụ, quá trình “hạt giống nảy mầm”. Trong trường hợp này: cái mầm ra đời từ cái hạt; sự ra đời của nó là sự phủ định biện chứng đối với cái hạt, nhờ đó giống loài này tiếp tục quá trình sinh tồn và phát triển.

Đặc điểm cơ bản của phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng có hai đặc trưng cơ bản đó là tính khách quan và tính kế thừa:

– Về tính khách quan của phủ định biện chứng được thể hiện ở chỗ nguyên nhân của sự phủ định sẽ nằm trong chính bản thân của sự vật, hiện tượng. Đó chính là kết quả của chuyển hoá của các mặt đối lập nhằm giải quyết về những mâu thuẫn bên trong bản thân của sự vật, hiện tượng và của quá trình tích lũy về lượng dẫn đến sự nhảy vọt về chất. Quá trình đó sẽ hoàn toàn không phụ thuộc vào ý thức của con người.

– Về tính kế thừa của phủ định biện chứng được thể hiện ở chỗ phủ định biện chứng sẽ không phải là sự phủ định về sạch trơn. Ngược lại với phủ định của biện chứng, cái mới sẽ ra đời trên cơ sở của cái cũ, chỉ loại bỏ về những yếu tố đã lỗi thời, lạc hậu, cản trở về sự phát triển của cái mới ở cái cũ, đồng thời sẽ giữ lại và cải biến về những yếu tố tích cực cho phù hợp với cái mới từ cái cũ.

Thực chất của phủ định biện chứng sẽ là biểu dương nhân tố tích cực, loại bỏ những nhân tố tiêu cực. Tức là cái mới sẽ vừa phê phán vừa kế thừa của cái cũ. Vừa khắc phục được những yếu tố tiêu cực và vừa giữ lại những yếu tố tích cực của chúng. Vì vậy, sẽ không có sự phủ định hoàn toàn bất cứ về điều gì, cũng không có sự khẳng định một cách hoàn toàn.

Phủ định biện chứng là gì?

Khái niệm phủ định biện chứng được hiểu là dùng để chỉ về sự phủ định tạo ra những điều kiện và tiền đề phát triển của sự vật.

Ví dụ cụ thể về quá trình “hạt giống nảy mầm” thì ở đây cái mầm ra đời từ cái hạt; sự ra đời của nó sẽ là sự phủ định biện chứng đối với cái hạt, nhờ đó mà giống loài này sẽ tiếp tục quá trình sinh tồn và phát triển tự nhiên.

Đặc trưng cơ bản của phủ định biện chứng

Phủ định biện chứng có hai đặc trưng cơ bản đó là tính khách quan và tính kế thừa:

– Về tính khách quan của phủ định biện chứng được thể hiện ở chỗ nguyên nhân của sự phủ định sẽ nằm trong chính bản thân của sự vật, hiện tượng. Đó chính là kết quả của chuyển hoá của các mặt đối lập nhằm giải quyết về những mâu thuẫn bên trong bản thân của sự vật, hiện tượng và của quá trình tích lũy về lượng dẫn đến sự nhảy vọt về chất. Quá trình đó sẽ hoàn toàn không phụ thuộc vào ý thức của con người.

– Về tính kế thừa của phủ định biện chứng được thể hiện ở chỗ phủ định biện chứng sẽ không phải là sự phủ định về sạch trơn. Ngược lại với phủ định của biện chứng, cái mới sẽ ra đời trên cơ sở của cái cũ, chỉ loại bỏ về những yếu tố đã lỗi thời, lạc hậu, cản trở về sự phát triển của cái mới ở cái cũ, đồng thời sẽ giữ lại và cải biến về những yếu tố tích cực cho phù hợp với cái mới từ cái cũ.

Thực chất của phủ định biện chứng sẽ là biểu dương nhân tố tích cực, loại bỏ những nhân tố tiêu cực. Tức là cái mới sẽ vừa phê phán vừa kế thừa của cái cũ. Vừa khắc phục được những yếu tố tiêu cực và vừa giữ lại những yếu tố tích cực của chúng. Vì vậy, sẽ không có sự phủ định hoàn toàn bất cứ về điều gì, cũng không có sự khẳng định một cách hoàn toàn.

Ý nghĩa phương pháp luận phủ định biện chứng

Quy luật phủ định của phủ định đã chỉ rõ sự phát triển là khuynh hướng chung, là tất yếu của các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan. Song, quá trình phát triển không diễn ra theo đường thẳng nhưng quanh co phức tạp, phải trải qua nhiều lần phủ định, nhiều khâu trung gian. Điều đó giúp chúng ta tránh được cách nhìn phiến diện, giản đơn trong việc nhận thức các sự vật, hiện tượng, đặc biệt là các hiện tượng xã hội, và do vậy cần phải kiên trì đổi mới, khắc phục khuynh hướng bi quan, chán nản, dao động trước những khó khăn của sự phát triển.

Quy luật phủ định của phủ định cũng khẳng định tính tất thắng của cái mới, vì cái mới là cái ra đời phù hợp với quy luật phát triển của sự vật. Mặc dù khi mới ra đời, cái mới có thể còn non yếu, song nó là cái tiến bộ hơn, là giai đoạn phát triển cao hơn về chất so với cái cũ. Vì vậy, trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, cần có nhận thức đúng về cái mới và có thái độ đúng đối với cái mới đồng thời chủ động phát hiện ra cái mới, tạo điều kiện cho cái mới phát triển.

Phải có cái nhìn biện chứng trong khi phê phán cái cũ, cần phải biết sàng lọc, kế thừa những yếu tố hợp lý của cái cũ, tránh thái độ “hư vô chủ nghĩa”, “phủ định sạch trơn”.

Lí luận nhận thức của chủ nghĩa duy vật biện chứng nghiên cứu bản chất, tính quy luật, những hình thức và phương pháp nhận thức, vấn đề chân lý. Nó giải đáp một cách đúng đắn và đầy đủ mặt thứ hai trong vấn đề cơ bản của triết học.