Văn biểu cảm là gì? Đặc điểm và cách làm bài văn biểu cảm

Khái niệm văn biểu cảm là gì, ví dụ về thể loại văn biểu cảm, đặc điểm của văn biểu cảm và hướng dẫn cách viết các thể loại văn biểu cảm khác nhau.

Văn biểu cảm là gì và cách viết văn biểu cảm là những vấn đề sẽ được giảng dạy trong chương trình Ngữ văn cấp THCS. Hãy cùng Trang tài liệu tìm hiểu khái niệm văn biểu cảm để giúp các em học sinh dễ dàng phân biệt với những thể loại khác như văn thuyết minh, nghị luận, miêu tả… Đồng thời biết cách viết một đoạn văn, bài văn biểu cảm tốt nhất.

Văn biểu cảm là gì?

Khái niệm: Biểu cảm là sự biểu lộ, thể hiện tình cảm, tư tưởng của con người nhờ ngôn ngữ hay một số phương tiện khác. Bởi lẽ trong cuộc sống, con người sẽ trải qua rất nhiều những niềm vui, nỗi buồn, có tình yêu thương nhưng cũng có lòng căm giận… Và có lẽ họ cũng muốn được bộc lộ, được chia sẻ những tình cảm, cảm xúc của mình. Thế nên, biểu cảm chính là một nhu cầu tất yếu của con người trong cuộc sống hằng ngày.

Văn biểu cảm là loại văn được viết ra nhằm mục đích thể hiện những tình cảm, cảm xúc cũng như cách nhìn nhận, đánh giá, quan điểm của con người đối với thế giới xung quanh, trước những đối tượng gây cảm xúc hay những vấn đề đặt ra trong cuộc sống. Những tình cảm có thể được biểu hiện trong văn biểu cảm thường là những tình cảm mang tính nhân văn, chẳng hạn như tình yêu đất nước, yêu thiên nhiên và con người.

Khi làm văn chúng ta thường bắt gặp các dạng đề viết văn biểu cảm có thể cho như:

Cảm nhận của em về một người nào đó (người thân, bạn bè, thầy cô…).

Cảm nhận về một hiện tượng, sự vật, cảnh đẹp thiên nhiên (đêm trăng, dòng sông, dãy núi, cánh đồng, vườn cây…).

Cảm nhận về một tác phẩm hoặc nhân vật trong tác phẩm văn học…

Khi viết văn biểu cảm, chúng ta có thể thể hiện những tình cảm, cảm xúc của mình theo một trong hai phương thức: trực tiếp hoặc gián tiếp.

Nếu chọn phương thức biểu cảm trực tiếp, chúng ta sẽ dùng ngôn từ đời thường, giản dị để bộc lộ trực tiếp những nỗi niềm, cảm xúc trong lòng. Bên cạnh cách biểu lộ trực tiếp tình cảm của mình trước một đối tượng nào đó, học sinh cũng có thể gửi gắm tư tưởng, tình cảm ấy bằng việc lựa chọn một hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng. Chính những hình ảnh này sẽ giúp cho việc thể hiện tình cảm của con người trở nên sinh động và hấp dẫn hơn.

Trong văn biểu cảm thì cần thể hiện một tình cảm trong sáng và chân thật để tạo được lòng tin và sự đồng cảm của người đọc đối với bài văn biểu cảm. Có như vậy, bài văn biểu cảm mới đạt được hiệu quả và có giá trị.

Ví dụ về văn biểu cảm

Bài viết của học sinh

Mẹ luôn chiếm một vị trí đặc biệt trong lòng tôi và là người mà tôi luôn yêu mến. Mẹ tôi có vóc người nhỏ nhắn và nước da ngăm, đôi mắt hiền từ như biết nói và rạng rỡ nhất lúc mẹ cười. Mẹ vất vả cả cuộc đời cũng chỉ để nuôi hai chị em tôi khôn lớn và chăm sóc cho gia đình. Có đôi lúc tôi làm mẹ buồn phiền, đôi mắt của mẹ cũng buồn rầu theo. Nhưng mẹ không bao giờ trách phạt tôi nặng lời mà luôn giảng giải cho tôi hiểu đâu là đúng đâu là sai. Giọng nói của mẹ nhẹ nhàng như ve vuốt tâm hồn khiến tôi cảm thấy ấm áp vô cùng.

Đoạn văn trên thể hiện tình cảm của người con đối với mẹ của mình, có kết hợp với các yếu tố tự sự và miêu tả để gợi nhắc về những kỉ niệm với người mẹ.

Trong thơ ca

“Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngát một màu

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?”

(Trích Chinh phụ ngâm khúc – Đoàn Thị Điểm)

Đoạn trích là nỗi lòng của người chinh phụ – người vợ trẻ có chồng đi chinh chiến và phải vò võ một mình trong buồng cũ chiếu chăn.

Đặc điểm của văn biểu cảm

Văn biểu cảm có một số những đặc điểm cơ bản sau đây:

• Trong một bài văn, đoạn văn biểu cảm luôn thể hiện tình cảm và cảm xúc một cách nhất quán. Đó có thể là tình cảm yêu mến, nhớ nhung, buồn rầu, ghét bỏ… đối với con người, sự vật, hiện tượng được nói tới.
• Văn biểu cảm được đặc trưng ở sự biểu cảm trực tiếp bằng lời nói, chêm xen các từ ngữ thể hiện sự biểu cảm trực tiếp như tiếng kêu, lời than, kết hợp với các từ thể hiện nhiều sắc thái tình cảm khác nhau.
• Trong văn biểu cảm tác giả cũng có thể sử dụng phương thức bộc lộ cảm xúc gián tiếp thông qua sự việc, hành động, câu chuyện… Để làm được điều này đòi hỏi người viết phải vận dụng thêm các yếu tố khác như miêu tả, tự sự để người đọc/người nghe dễ dàng nắm bắt được tình cảm ẩn sau lời văn.

Hướng dẫn cách viết văn biểu cảm

Bước 1: Phân tích đề bài

Đọc kỹ đề bài và xác định yêu cầu, đối tượng cần đề cập đến là ai hoặc là cái gì.

Bước 2: Tìm các ý chính

• Xác định các ý chính mà người viết có dự định đưa vào bài viết và trình tự bài viết.
• Xác định khi nào cần sử dụng biểu cảm trực tiếp, khi nào cần biểu cảm gián tiếp.
• Chỉ rõ các yếu tố hỗ trợ khác được thêm thắt trong bài như miêu tả, tự sự.

Bước 3: Lập dàn ý

Từ các ý chính xác định được ở phía trên, người viết tiến hành lập dàn ý hoàn chỉnh gồm mở, thân và kết bài.

Bước 4: Viết bài

Dựa trên dàn ý đã lập được, người viết sẽ bắt tay vào triển khai một đoạn văn hoặc bài văn hoàn chỉnh, đảm bảo đúng trình tự và mạch cảm xúc.

Bước 5: Đọc và chỉnh sửa

Sau khi viết xong, cần dành chút thời gian để đọc lại toàn bài và chỉnh sửa các lỗi chính tả, cách diễn đạt, cách dùng từ…

Cách triển khai viết bài văn biểu cảm

– Cấn xác định yêu cầu của đề và tìm ý chính.

Phải căn cứ vào đề bài với các từ ngữ và cấu trúc của đề. Qua đó xác định nội dung, tư tưởng, tình cảm mà văn bản sẽ viết cần phải hướng tới. Qua đề bài để định hướng chủ đề hay câu chuyện cần kể, cần xây dựng. Do đó, đặt câu hỏi để tìm ý, cũng như tìm câu trả lời hợp lý. Lập được dàn bài với các ý chính cần triển khai. Luôn nhớ phương thức biểu đạt chính là biểu cảm. Bên cạnh đó có thể sử dụng thêm các phương thức biểu đạt khác để mang đến sự sinh động của tác phẩm.

– Xây dựng bố cục hợp lý:

Bố cục của văn biểu cảm phải bao gồm ba phầngồm: Mở bài, thân bài và kết bài. Các phần mang đến chức năng và ý nghĩa của nó trong tính chất mở ra vấn đề, triển khai và kết lại vấn đề. Tuy nhiên, việc sắp xếp ý để tạo thành một bố cục hoàn chỉnh phụ thuộc vào mạch cảm xúc của người viết, không nên máy móc áp đặt một kiểu nào. Cũng như triển khai để lột tả được các biểu cảm, cảm xúc hiệu quả nhất.

Phần mở đầu và kết thúc thường là những câu văn nêu cảm nhận chung hoặc nâng lên thành tư tưởng, tình cảm khái quát. Giúp gợi mở trong chủ đề truyền tải và kết lại trong nội dung, ý nghĩa của tư tưởng.

Các ý lớn hay nhỏ trong phần thân bài phải liên hệ với nhau. Phải được sắp xếp phù hợp với diễn biến tâm lý của con người trước từng sự việc hay đối tượng. Có thể được kể với trình tự không gian hay thời gian hợp lý. Việc triển khai trên khung bài viết cũng được sáng tạo linh hoạt với nhu cầu tiếp cận, tính nghệ thuật của tác giả.

– Hoàn thành bài văn.

Đây là một trong những bước quan trọng để hoàn chỉnh bài văn biểu cảm. Trên cơ sở là dàn bài đã xây dựng người viết triển khai thành bài văn hoàn chỉnh. Khi viết phải kết nối các phần, các vấn đề trong bài với nhau. Sử dụng câu chữ, kết nối để mang đến các biểu cảm và giá trị thể hiện cảm xúc của tác phẩm.