Điệp từ là gì, Thực hành phương pháp điệp từ trong văn học

Điệp từ là gì? Điệp ngữ là gì? Tác dụng của phép điệp từ được nằm trong Ngữ văn 7 Trang Tài Liệu sưu tầm và đăng tải. Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu hơn khái niệm điệp từ, điệp ngữ, các dạng của điệp ngữ, tác dụng và bài tập kèm theo để các em áp dụng vào giải bài. Dưới đây là chi tiết của bài các em tham khảo nhé!

Thế nào là Điệp từ, điệp ngữ?

Điệp từ (hay còn gọi là điệp ngữ) là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi, lặp lại một từ hoặc một cụm từ, nhằm nhấn mạnh, khẳng định, liệt kê, … để làm nổi bật vấn đề khi muốn nói đến.

Các dạng của Điệp ngữ

Điệp ngữ có các dạng: điệp ngữ cách quãng, điệp ngữ nối tiếp, điệp ngữ chuyển tiếp (điệp ngữ vòng). Sự khác biệt giữa 3 hình thức điệp ngữ được thể hiện sau đây:

Điệp ngữ cách quãng

Đây là hình thức lặp lại một cụm từ, mà trong đó, các từ, cụm từ này cách quãng với nhau, không có sự liên tiếp

Ví dụ:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”

→ Cụm từ “Nhớ sao” là điệp ngữ cách quãng

Điệp ngữ nối tiếp

Đây là việc lặp đi lặp lại một từ, cụm từ có sự nối tiếp nhau

Ví dụ:

“Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu
Những cô gái Thạch Kim, Thạch Nhọn.
Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm
Sách áo mở tung, trắng cả trời chiều”

→ Trong đoạn thơ trên, cụm từ “rất lâu”, “Khăn xanh” là điệp ngữ nối tiếp.

Điệp từ chuyển tiếp (điệp từ vòng)

Ví dụ:

“Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy
Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu
Ngàn dâu xanh ngắt một màu
Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?”

→ Trong ví dụ trên, “thấy” và “ngàn dâu” là điệp ngữ chuyển tiếp.

Tác dụng của điệp từ, điệp ngữ

Tạo ra sự nhấn mạnh

Ví dụ 1:

“… Nhớ sao lớp học i tờ
Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều
Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”

→ Trong đoạn thơ trên, từ “nhớ sao” được lặp lại tới 3 lần cho thấy tác dụng nhấn mạnh sự nhớ nhung của tác giả về những kỷ niệm xưa cũ.

Ví dụ 2: 

Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền trôi thấp thoáng cánh buồn xa xa,
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu.
Buồn trông ngọn cỏ dầu dầu,
Chân mây mặt nước một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duyềnh,
Tiếng mưa sầm sập vây quanh chỗ ngồi

→ Trong ví dụ trên, từ “buồn trông” được lặp đi lặp lại là 1 điệp ngữ để làm nổi bật nỗi buồn của Thúy Kiều.

Tạo sự liệt kê

Ví dụ 1:

Còn trời, còn nước, còn non
Còn cô bán rượu anh còn say sưa

→ Điệp từ “còn” được lặp lại nhiều lần để liệt kê những sự vật có sự liên kết với nhau để nói lên tình cảm của tác giả dành cho cô bán rượu.

Ví dụ 2:  Lặp từ, cụm từ, câu nhằm tạo ra sự liệt kê

Hạt gạo làng ta
Có vị phù sa
Của sông Kinh Thầy
Có hương sen thơm
Trong hồ nước đầy
Có lời mẹ hát….
Có bão tháng bẩy
Có mưa tháng ba

(Hạt gạo làng ta – Trần Đăng Khoa)

→ Việc lặp lại nhiều lần từ có trong bài là sự liệt kê những chất làm nên hạt gạo và giúp người đọc thấy được: để làm ra hạt gạo trong thời chiến tranh thật là khó. Cây mạ được cấy xuống không chỉ có phù sa màu mỡ, có hương được chắt lợ cái tinh túy của đất trời, có sự tảo tần sớm hôm của người nông dân mà còn có cả những thiên tai và tàn phá.

Tạo sự khẳng định

Ví dụ 1:

“Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng, bông trắng, lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.”

→ Trong ví dụ trên, biện pháp lặp lại một cụm từ nhằm khẳng định vẻ đẹp thuần túy của bông sen.

Ví dụ 2:

Phượng không phải là một đóa, không phải vài cành, phượng đây là cả một loạt, cả một vùng, cả một góc trời đỏ rực…

→ Cách sử dụng điệp ngữ trong câu văn trên có tác dụng khẳng định số lượng hoa phượng ở đây là nhiều vô kể…

Cấu trúc của điệp từ và điệp ngữ

Không chỉ biết được định nghĩa điệp từ là gì mà bạn cần nắm được cấu trúc của nó để sử dụng hoặc làm bài tập tốt hơn.  Người ta chia điệp từ, điệp ngữ ra làm 3 dạng như dưới đây

• Điệp ngữ/điệp ngữ nối tiếp: là các từ hay cụm từ lặp lại và nối tiếp nhau để làm nổi bật về cảm xúc hoặc ý nghĩa quan trọng.

Ví dụ:

Trông trời trông đất trông mây

Trông mưa trông nắng, trông ngày trông đêm.

Trông cho chân cứng đá mềm.

Trời yên biển lặng mới yên tấm lòng.

                                             (Ca dao tục ngữ Việt Nam)

Hoặc câu:

“Anh đã tìm em rất lâu, rất lâu

Thương em, thương em, thương em biết mấy”

                                                             (Phạm Tiến Duật)

• Điệp ngữ chuyển tiếp (điệp ngữ vòng): biện pháp tu từ này thường dùng trong thơ như thơ lục bát, thất ngôn lục bát, tứ tuyệt… giúp lời thơ mạch lạc và ý nghĩa được kết nối.

Ví dụ:

“Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngắt một màu

Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?”

                                                   (Chinh Phụ ngâm – Đặng Trần Côn, Đoàn Thị Điểm)

• Điệp ngữ cách quãng: thường được sử dụng trong các tác phẩm thơ và thường cách nhau một vài từ, cụm từ hay cả một câu để bổ sung ý nghĩa cho nhau.

Ví dụ:

Buồn trông cửa bể chiều hôm,

Thuyền trôi thấp thoáng cánh buồn xa xa,

Buồn trông ngọn nước mới sa,

Hoa trôi man mác biết là về đâu.

Buồn trông ngọn cỏ dầu dầu,

Chân mây mặt nước một màu xanh xanh.

Buồn trông gió cuốn mặt duyềnh,

Tiếng mưa sầm sập vây quanh chỗ ngồi.

                                                       (Truyện Kiều – Nguyễn Du)

Hoặc là:

“… Nhớ sao lớp học i tờ

Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan

Nhớ sao ngày tháng cơ quan

Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo

Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa…”

                                                  (Việt Bắc – Tố Hữu)

Phân biệt điệp ngữ và lặp từ

Ví dụ:

• Nhà Minh có anh, có chị, có ba, có mẹ. Trong nhà có tivi, có tủ lạnh, có điều hoà, có máy giặt.
• Cô Tư đang gặt lúa. Cô Tư lau mồ hôi trên trán. Cô Tư gọi tôi. Cô Tư kể chuyện về mẹ tôi.

Hai ví dụ trên cho thấy đây không phải là điệp từ mà đó là lỗi lặp từ do bị thiếu vốn từ.

Những lưu ý khi dùng diệp ngữ

Điệp ngữ là biện pháp tu từ được sử dụng phổ biến trong văn chương. Được sử dụng trong ý đồ, cảm xúc, tình cảm được thể hiện trong nỗi niềm chất chứa. Mang tới các mục đích truyền tải, thể hiện đặc điểm, tính chất hay mức độ của cảm xúc. Giúp khắc hoạ rõ nét hình ảnh và cảm xúc mà tác giả muốn gửi gắm vào tác phẩm.

Khi sử dụng phép điệp ngữ cần xác định rõ mục đích sử dụng, chỉ sử dụng khi cần thiết, giải thích rõ ràng, rành mạch, tránh lạm dụng dùng nhiều gây lủng củng, không mang tới các ý nghĩa muốn thể hiện. Biện pháp điệp ngữ phải được thể hiện mượt mà trong câu văn, câu thơ. Mang tới sự tự nhiên nhất trong câu văn.

Trong một bài văn cần kết hợp sử dụng các biện pháp tu từ khác nhau như hoán dụ, điệp ngữ, so sánh, ẩn dụ,…Ta cần sử dụng có chọn lọc các biện pháp tu từ khi cần thiết.

Ví dụ:

” Nhà em có mái ngói đỏ tươi. Nhà em có hàng râm bụt trước nhà. Nhà em có khoảng sân xanh xanh trồng đầy rau củ. Nhà em có tiếng chim hót véo von suôts ngày. Nhà em luôn rộn rã tiếng cười. Em rất yêu nhà em”.

Trong ví dụ trên, “nhà em” được lặp đi lặp lại rất nhiều lần. Trong khi không mang đến ý nghĩa nhấn mạnh, liệt kê hay thể hiện cảm xúc đặc biệt gì. ở đây chỉ kể về các đặc điểm có ở ngôi nhà, nên không cần thiết sử dụng. Khiến đoạn văn trở nên lộn xộn, dài dòng không tạo điểm nhấn và khôg đọng lại cảm xúc cho người đọc.

Bài tập về điệp từ điệp ngữ có đáp án

 Câu 1. Chỉ rõ từng điệp ngữ (từ ngữ được lặp lại) trong đoạn thơ, đoạn văn dưới đây và cho biết tác dụng của nó. (Nhằm nhấn mạnh ý gì, hoặc gợi cảm xúc gì cho người đọc?)

a) Ai dậy sớm

Đi ra đồng,

Có vừng đông

Đang chờ đón.

Ai dậy sớm

Chạy lên đồi,

Cả đất trời

Đang chờ đón.

Võ Quảng

b)

Mồ hôi mà đổ xuống đồng,

Lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương.

Mồ hôi mà đổ xuống vườn,

Dâu xanh lá tốt vấn vương tơ tằm.

Mồ hôi mà đổ xuống đầm,

Cá lội phía dưới, rau nằm phía trên.

Thanh Tịnh

c) Thoắt cái, lá vàng rơi trong khoảnh khắc mùa thu. Thoắt cái, trắng long lanh một cơn mưa tuyết trên những cành đào, lê, mận. Thoắt cái, gió xuân hây hẩy nồng nàn với những bông hoa lay ơn màu đen nhung hiếm quý.

d) Ở mảnh đất ấy, tháng giêng, tôi đi đốt bãi, đào ổ chuột; tháng tám nước lên, tôi đánh giậm, úp cá, đơm tép; tháng chín, tháng mười, đi móc con da dưới vệ sông. Ở mảnh đất ấy, những ngày chợ phiên, dì tôi lại mua cho vài cái bánh rợm; đêm nằm với chú, chú gác chân lên tôi mà lẩy Kiều ngâm thơ; những tối liên hoan xã, nghe cái Tị hát chèo và đôi lúc lại được ngồi nói chuyện với Cún Con, nhắc lại những kỉ niệm đẹp đẽ thời thơ ấu.

Trả lời

Điệp ngữ trong đoạn thơ, đoạn văn và tác dụng của nó:

a) Ai dậy sớm… Đang chờ đón… (Nhấn mạnh ý dậy sớm ; gợi cảm xúc hào hứng đến với thiên nhiên.)

b) Mồ hôi mà đổ… (Nhấn mạnh giá trị to lớn của những giọt mồ hôi – sức lao động của con người.)

c) Thoắt cái… (Gợi cảm xúc đột ngột, ngỡ ngàng ; nhấn mạnh sự thay đổi rất nhanh của thời gian.)

d) Ở mảnh đất ấy… (Nhấn mạnh vị trí – nơi diễn ra những kỉ niệm đẹp của thời thơ ấu ; gợi cảm xúc yêu thương, gắn bó.)

 Câu 2: Tìm điệp ngữ trong các đoạn trích dưới đây và cho biết tác dụng:

a,

Nghe xao động nắng trưa

Nghe bàn chân đỡ mỏi

Nghe gọi về tuổi thơ

b,

Ngày xuân mơ nở trắng rừng

Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang

Ve kêu, rừng phách đổ vàng

Nhớ cô em gái hái măng một mình.

c,

Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác

Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây

Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.

Trả lời

– Điệp ngữ “nghe” được lặp đi lặp lại nhiều lần với mục đích thể hiện sự âm vang của tiếng gà khiến người lính trở về miền kí ức của tuổi thơ.

– Điệp ngữ “nhớ” nhấn mạnh nỗi nhớ về Việt Bắc- căn cứ cách mạng một thời của những người lính chiến đấu.

– Điệp ngữ “muốn làm” diễn tả nguyện vọng tha thiết, nguyện ước muốn được gắn bó với lăng Bác tình cảm mãnh liệt muốn được tận hiến với Bác.

 Câu 3. Trong đoạn thơ sau, từ Việt Nam được nhắc lại ba lần (điệp ngữ) nhằm nhấn mạnh tình cảm gì của tác giả?

Bốn ngàn năm dựng cơ đồ,

Vạn năm từ thuở ấu thơ loài người.

Ơi Việt Nam! Việt Nam ơi!

Việt Nam! Ta gọi tên Người thiết tha.

Lê Anh Xuân

Trả lời:

Từ Việt Nam – tên gọi của đất nước – được nhắc lại ba lần (điệp ngữ) nhằm nhấn mạnh tình cảm thiết tha gắn bó và yêu thương đất nước.

Câu 4. Cho đoạn văn sau:

Mùa xuân, cây gạo gọi đến bao nhiêu là chim. Từ xa nhìn lại, cây gạo sừng sững như một tháp đèn khổng lồ. Hàng ngàn bông hoa là hàng ngàn ngọn lửa hồng tươi. Hàng ngàn búp nõn là hàng ngàn ánh nến trong xanh. Tất cả đều lóng lánh, lung linh trong nắng. Chào mào, sáo sậu, sáo đen… đàn đàn lũ lũ bay đi bay về. Chúng nó gọi nhau, trêu ghẹo nhau, trò chuyện ríu rít. Ngày hội mùa xuân đấy.

(theo Vũ Tú Nam)

a. Tìm và chỉ ra các điệp từ, điệp ngữ có trong đoạn văn trên và cho biết đó là dạng điệp ngữ gì?

b. Cho biết tác dụng của phép điệp từ, điệp ngữ đó.

Trả lời:

a. Điệp từ: hàng ngàn – điệp ngữ ngắt quãng

b. Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự hiện diện của rất nhiều các bông hoa, búp nõn ở trên cây gạo.

Câu 5.

a. Đặt câu miêu tả khung cảnh trên sân trường vào giờ ra chơi có sử dụng phép điệp từ có tác dụng liệt kê.

b. Đặt câu miêu tả khung cảnh lớp học có sử dụng phép điệp từ có tác dụng nhấn mạnh.

Gợi ý:

a. Trên sân trường, là những em học sinh đang chơi đá bóng, chơi nhảy dây, chơi đá cầu, chơi đuổi bắt vui vẻ.

b. Cô giáo giảng bài, các bạn yên lặng lắng nghe, những chú chim cũng yên lặng, đến cả cái quạt hay cót két cũng yên lặng theo.

Câu 6. Tìm và xác định dạng điệp ngữ trong các trường hợp sau:

⁽¹⁾ Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà

⁽²⁾ Vậy mà giờ đây, anh em tôi sắp phải xa nhau. Có thể sẽ xa nhau mãi mãi. Lạy trời đây chỉ là một giấc mơ. Một giấc mơ thôi.

Trả lời:

⁽¹⁾ lồng….lồng → điệp từ cách quãng
chưa ngủ…. chưa ngủ → điệp từ chuyển tiếp

⁽²⁾ Xa nhau … xa nhau … → điệp ngữ cách quãng
Một giấc mơ. Một giấc mơ → điệp ngữ vòng tròn.

Câu 7. Tìm điệp ngữ trong các đoạn trích dưới đây và cho biết tác dụng:

a. Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ

b. Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang
Ve kêu, rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình.

c. Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.

Gợi ý trả lời:

– Điệp ngữ “nghe” được lặp đi lặp lại nhiều lần với mục đích thể hiện sự âm vang của tiếng gà khiến người lính trở về miền kí ức của tuổi thơ.

– Điệp ngữ “nhớ” nhấn mạnh nỗi nhớ về Việt Bắc- căn cứ cách mạng một thời của những người lính chiến đấu.

– Điệp ngữ “muốn làm” diễn tả nguyện vọng tha thiết, nguyện ước muốn được gắn bó với lăng Bác tình cảm mãnh liệt muốn được tận hiến với Bác.

Tóm lại điệp ngữ là một biện pháp tu từ trong văn học chỉ việc lặp đi lặp lại các cụm từ hoặc cả câu trong một khổ thơ, một đoạn văn,…Trên đây là những chia sẻ của Trang Tài Liệu về biện pháp tu từ điệp ngữ, hi vọng đó là những thông tin hữu ích dành cho bạn đọc. Trân trọng cảm ơn.