Giáo Án Ngữ Văn 7 Chương Trình Chuẩn Cả Năm Học

Hoạt động GV và HS

Nội dung kiến thức

? Em hãy nêu xuất xứ của văn bản Cổng trường mở ra ?

GV : Hướng dẫn đọc : Giọng nhỏ nhẹ, thiết tha, chậm rãi.

GV đọc văn bản - HS đọc- GV nhận xét.

- Trong 10 chú thích, có từ nào là từ HV? Từ đó được giải nghĩa như thế nào? ( can đảm: có tinh thần mạnh mẽ, không sợ gian khổ, nguy hiểm, khó khăn )

? Văn bản này thuộc kiểu văn bản gì ? Phương thức biểu đạt chính ?

GV: Hướng dẫn tóm tắt văn bản : Em hãy tóm tắt nội dung của văn bản Cổng trường mở ra bằng 1 vài câu ngắn gọn? (văn bản viết về cái gì ? việc gì ? )

- Truyện có những nhân vật nào ? Ai là nhân vật chính? ( người mẹ và đứa con- người mẹ là nhân vật chính ) - Vì sao?

? Em có thể chia văn bản này thành mấy phần? ý của từng phần?

- HS đọc đoạn 1. Đoạn văn em vừa đọc diễn tả điều gì ?

? Theo dõi phần đầu văn bản, em thấy người mẹ nghĩ đến con trong thời điểm nào ?

? Đêm trước ngày khai trường tâm trạng của người mẹ và đứa con có gì khác nhau ? Điều đó được biểu hiện bằng những chi tiết nào trong bài ? (Con thanh thản, nhẹ nhàng, vô tư : Đêm nay con cũng có niềm vui háo hức. Giấc ngủ đến với con dễ dàng như uống 1 li sữa, ăn 1 cái kẹo.- Mẹ thao thức, hồi hộp, suy nghĩ triền miên : ... )

?Em có nhận xét gì về tâm trạng của 2 mẹ con ?

(Đây là tâm trạng khác thường không giống nhau)

? Để diễn tả được tâm trạng của 2 mẹ con, tác giả đã sử dụng phương thức biểu đạt nào ?

? Theo em vì sao người mẹ lại trằn trọc không ngủ được ? ( Vừa trăn trở suy nghĩ về con , vừa bâng khuâng nhớ về ngày khai trường năm xưa của mình .

? Chi tiết nào chứng tỏ ngày khai trường năm xưa đã để lại ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn người mẹ ? ( Dấu ấn sâu đậm : Cứ nhắm mắt lại là dường như vang bên tai tiếng đọc bài trầm bổng : ‘‘Hằng năm cứ vào cuối thu ... Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp ” )

? Trong đêm không ngủ, người mẹ đã làm gì cho con ?

? Qua những việc làm đó em cảm nhận được điều gì về người mẹ ?

GV: Người mẹ nào mà chẳng yêu con, quên mình vì con, chỉ mong con khôn lớn thành đạt. Đó là đức hi sinh, là vẻ đẹp giản dị mà lớn lao của tình mẫu tử trong cách sống của người mẹ Việt Nam.

? Trong đêm không ngủ người mẹ đã sống lại những kỉ niệm quá khứ nào ?

(ngày đầu tiên bà ngoại đưa mẹ đến trường)

?Tìm những chi tiết nói về kỉ niệm quá khứ đó ?

? Em có nhận xét gì về cách dùng từ của tác giả ? Tác dụng của cách dùng từ đó ? Những tình cảm quá khứ ấy đã nói lên được tình cảm sâu nặng nào của lòng mẹ ?

( Nhớ thương bà ngoại và nhớ mái trường xưa )

? Trong đêm không ngủ, người mẹ đã chăm sóc giấc ngủ của con, nhớ tới những kỷ niệm thân thương về bà ngoại và mái trường xưa. Tất cả những điều đó đã cho em hình dung về một người mẹ như thế nào ?

Thảo luận :

? Có phải người mẹ đang nói trực tiếp với con không? hay người mẹ đang tâm sự với ai? ( Đang nói với chính mình ) – Cách viết này có tác dụng gì?

Gv : Qua tâm trạng của người mẹ trong bài văn chúng ta hiểu rằng người mẹ ấy nhớ những kỷ niệm xưa, không chỉ để sống lại tuổi thơ đẹp đẽ của mình mà còn muốn ghi vào lòng con những kỷ niệm đẹp ấy. Để rồi bất cứ 1 ngày nào đó trong đời, khi nhớ lại, lòng con lại rạo rực những cảm giác bâng khuâng, xao xuyến của ngày đầu tiên cắp sách tới trường .

? Ngoài những cảm xúc tâm trạng ấy, trong đêm không ngủ người mẹ còn nghĩ đến điều gì ?

? Câu văn nào trong bài nói lên tầm quan trọng của nhà trường đối với thế hệ trẻ ? ( ‘‘Ai cũng biết rằng mỗi sai lầm trong giáo dục sẽ ảnh hưởng đến cả 1 thế hệ mai sau và sai lầm 1 li có thể đưa thế hệ ấy đi chệch cả hàng dặm sau này.” )

? Câu văn này có ý nghĩa gì ? Vì sao ? ( Không được phép sai lầm trong giáo dục. Vì giáo dục quyết định tương lai của đất nước )

Thảo luận:

? Trong đoạn kết người mẹ đã nói với con : ‘‘Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là 1 thế giới kì diệu sẽ mở ra.’’ Em hiểu thế giới kì diệu đó là gì ? ( Tri thức, tình cảm, tư tưởng, đạo lí, tình bạn, tình thầy trò )

? Câu nói này có ý nghĩa gì ?

GV: Một thế giới kì diệu mà nhà trường đã mở ra cho chúng ta là bao điều mới mẻ rộng lớn về tri thức văn hoá, tri thức cuộc sống, dạy dỗ bồi đắp cho chúng ta những tư tưởng, Tình cảm đẹp về đạo lí làm người, về tình bạn, tình thầy trò, về tấm lòng yêu thương con người để không ngừng vươn lên, để phát triển thể lực, phẩm chất toàn diện của con người, chuẩn bị cho ngày mai lập nghiệp.

? Văn bản Cổng trường mở ra được biểu đạt bằng những phương thức nào? ? Phương thức nào là chính ? – Sự kết hợp này có tác dụng gì ?

? Nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm trạng nhân vật có gì đáng chú ý ?

? Bài văn cho em hiểu thêm gì về người mẹ và nhà trường ? ( ghi nhớ- sgk-9 )

? Văn bản này đã cho em bài học gì ?

- Quan sát tranh ( SGK) - Bức tranh minh họa cảnh gì ? Em hãy miêu tả lại cảnh đó?

I . Đọc và tìm hiểu chung văn bản :

1. Xuất xứ:

- Là văn bản nhật dụng viết về nhà trường.

- Đây là bài kí của tác giả Lý Lan trích từ báo “Yêu trẻ số 166 Thành phố Hồ Chí Minh 1.9.2000”

2. Đọc

3. Chú thích :(sgk)

4.Thể loại:Bút kí

- Kiểu văn bản :Nhật dụng

- Phương thức biểu đạt chính : biểu cảm

( VB bộc lộ trực tiếp cảm xúc , suy nghĩ của người mẹ ...)

-Tóm tắt : Bài văn viết về tâm trạng của người mẹ trong đêm không ngủ trước ngày khai trường lần đầu tiên của con.

- Bố cục: 2 phần

+ Từ đầu -> “...bước vào” : Nỗi lòng của mẹ

+Còn lại : Cảm nghĩ của mẹ về Giáo dục.

II. Đọc -hiểu văn bản :

1. Hình ảnh người mẹ trước ngày khai trường của con:

- Đêm trước ngày con vào lớp 1.

* Tâm trạng của mẹ :

- Mẹ không ngủ được

- Hôm nay mẹ không tập trung được vào việc gì cả.

- Mẹ lên giường trằn trọc.

- Mẹ tin đứa con của mẹ lớn rồi.

->Tự sự kết hợp với miêu tả để biểu cảm - làm nổi rõ tâm trạng thao thức, hồi hộp, suy nghĩ triền miên của người mẹ.

* Những việc làm của mẹ :

- Đắp mền, buông mùng, ém chăn cẩn thận, Lượm đồ chơi, nhìn con ngủ,xem lại những thứ đã chuẩn bị cho con.

->Yêu thương con, hết lòng vì con

.

* Kỉ niệm quá khứ :

- Nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi tới trường và nỗi chơi vơi hốt hoảng, khi cổng trường đóng lại.

-> Sử dụng một loạt từ láy gợi cảm xúc vừa phức tạp, vừa vui sướng, vừa lo sợ .

=> Là người mẹ biết yêu thương người thân, biết ơn trường học, tin tưởng ở tương lai của con .

-> Dùng ngôn ngữ độc thoại.

Làm nổi bật tâm trạng, tình cảm và những điều sâu thẳm khó nói bằng những lời trực tiếp.

2 . Tầm quan trọng của giáo dục đối với thế hệ trẻ:

-“ Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra.”

=>Khẳng định vai trò to lớn của giáo dục và tin tưởng ở sự nghiệp giáo dục của nước nhà.

III.Tổng kết:

1.Nghệ thuật:

- Kết hợp hài hoà giữa tự sự, miêu tả và biểu cảm làm nổi bật vẻ đẹp trong sáng, đôn hậu trong tâm hồn người mẹ .

- Miêu tả diễn biến tâm trạng nhân vật với nhiều hình thức khác nhau : miêu tả trực tiếp, miêu tả qua so sánh, miêu tả hồi ức, sử dụng ngôn ngữ độc thoại bộc lộ chất trữ tình.

2.Nội dung:

- Tấm lòng yêu thương sâu nặng của người mẹ đối với con

- Vai trò to lớn của nhà trường đối với con người.

- Chúng ta phải có trách nhiệm với gia đình và nhà trường .

* Luyện tập:

- Hãy nhớ và viết thành đoạn văn về kỉ niệm đáng nhớ nhất trong ngày khai trường đầu tiên của mình ?

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

? Em hãy giới thiệu 1 vài nét về tác giả?

? Em hãy nêu xuất xuất xứ của văn bản Mẹ tôi ?

GV: Hướng dẫn đọc : Nhẹ nhàng, tha thiết, thể hiện được những tâm tư tình cảm buồn khổ của người cha trước lỗi lầm của con và sự trân trọng của ông với vợ mình. Khi đọc lời khuyên: Dứt khoát, mạnh mẽ thể hiện thái độ nghiêm khắc .

GV đọc - HS đọc - Nhận xét .

GV gọi hs đọc chú thích.

- Trong 10 điều chú thích, từ nào là từ láy, từ nào là từ Hán Việt ? ( Từ láy:3,4-Từ HV: những từ còn lại ) .

?Ta có thể chia văn bản làm mấy phần ? Mỗi phần từ đâu đến đâu ? ý nghĩa của từng phần ?

Thảo luận :

? Văn bản là 1 bức thư của người bố gửi cho con nhưng tại sao tác giả lại lấy nhan đề “Mẹ tôi” ? ( Nhan đề là của tác giả đặt cho đoạn trích . Tuy người mẹ không xuất hiện trực tiếp trong câu chuyện, nhưng lại là tiêu điểm mà các nhân vật và chi tiết đều hướng tới để làm sáng tỏ )

? Theo dõi phần đầu văn bản , em thấy En ri cô đã mắc lỗi gì ?

? Em có suy nghĩ gì về lỗi lầm của En ri cô

? Tìm những chi tiết nói về thái độ của người bố đối với En ri cô ?

? Để diễn tả được tâm trạng của người bố, tác giả đã sử dụng phương thức biểu đạt nào? Phương thức biểu cảm được diễn đạt thông qua những kiểu câu nào? Tác dụng của các biện pháp nghệ thuật đó?

? Những chi tiết trên đã thể hiện được thái độ gì của người bố ?

? Em có đồng tình với người bố không ?( hs tự bộc lộ )

? Trong thư người bố đã gợi lại những việc làm, những tình cảm của mẹ dành cho En ri cô. Em hãy tìm những chi tiết, hình ảnh nói về người mẹ ?

? Khi nói về hình ảnh người mẹ tác giả đã sử dụng phương thức biểu đạt nào? Phương thức đó có tác dụng gì ?

? Qua lời kể của người cha, em cảm nhận được điều gì về người mẹ ?

GV : Người mẹ của En ri cô cũng như bao người mẹ khác trên thế gian này đã yêu thương, chăm sóc nuôi dạy con cái bằng tất cả tấm lòng, sức lực, sẵn sàng hi sinh tất cả hạnh phúc và cuộc sống của mình cho con cái. Tình mẫu tử của con người thật thiêng liêng, cao cả.

- Tiếp sau những lời ngợi ca về người mẹ, tác giả đã phân tích mối quan hệ ruột thịt, gắn bó sâu nặng giữa 2 mẹ con En ri cô (hs đọc đoạn văn 3,4-sgk-10 ).

? Người bố đã khuyên En ri cô những gì ?

? Em có nhận xét gì về cách sử dụng câu văn ở đoạn này ? Tác dụng của cách dùng đó ?

? Qua bức thư, em thấy bố của En ri cô là người như thế nào ?

? Tại sao người cha không nói trực tiếp với con mà lại viết thư ? ( tình cảm sâu sắc thường tế nhị và kín đáo, nhiều khi không nói trực tiếp được. Viết thư tức là chỉ nói riêng cho người mắc lỗi biết, vừa giữ được kín đáo, vừa không làm người mắc lỗi mất lòng tự trọng. Đây chính là bài học về cách ứng xử trong gia đình, ở trường và ngoài xã hội )

- Thảo luận :

?Theo em, điều gì đã khiến En ri cô “ xúc động vô cùng ” khi đọc thư bố ?

Hãy tìm hiểu và lựa chọn những lí do mà em cho là đúng trong các lí do sau:(9sgk-12.)

Văn bản này được biểu đạt bằng những phương thức nào ?

Phương thức nào là chính ?

? Em có nhận xét gì về cách diễn đạt câu văn của tác giả ?

? Sau khi học xong văn bản này, em rút ra được bài học gì ? Liên hệ với bản thân xem em đã có lần nào lỡ gây chuyện gì đó khiến bố mẹ buồn phiền. Nếu có thì bài văn này gợi cho em điều gì ?

I . Giới thiệu chung :

1 . Tác giả: Et- môn-đô-đơ A-mi-xi

( 1846- 1908 )

- Là nhà văn lỗilạc của nước Ý.

- Thường viết về đề tài thiếu nhi và nhà trường về những tấm lòng nhân hậu.

2 . Tác phẩm:

a. Xuất xứ Là văn bản nhật dụng viết về người mẹ

- In trong tập truyện : Những tấm lòng cao cả

b. Đọc :

c. Chú thích

d. Kiểu văn bản: nhật dụng

e Bố cục : 2 phần

+ Đoạn đầu : Lí do bố viết thư

+Còn lại : Nội dung bức thư

II - Đọc – Hiểu văn bản:

1 . Lỗi lầm của En ri cô :

- Vô lễ với mẹ trước mặt cô giáo

=> Đây là việc làm sai trái, xúc phạm tới mẹ.

2 . Thái độ của bố:

- Sự hỗn láo của con như một nhát dao đâm vào tim bố vậy !.

-... Bố không nén được cơn tức giận đối với con .

- Con mà xúc phạm đến mẹ con ư ?

-> Phương thức biểu cảm được diễn đạt bằng các kiểu câu cảm thán, nghi vấn làm cho lời văn trở nên linh hoạt, sinh động, dễ đi vào lòng người .

=>Thể hiện thái độ nghiêm khắc,kiên quyết,đầy giận dữ và rất đau đớn trước lỗi lầm của con

- Ngưòi bố bày tỏ tâm trạng đau đớn xót xa của mình cho con thấy qua một tình huống giả định khốc liệt “nhát dao đâm vào tim bố vậy”

-Người bố vô cùng thất vọng

3. Hình ảnh người mẹ:

- Mẹ đã phải thức suốt đêm ... , quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng có thể mất con.

- Người mẹ sẵn sàng bỏ một năm hạnh phúc để tránh cho con 1 giờ đau đớn, người mẹ có thể đi xin ăn để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con

-> Phương thức tự sự kết hợp với miêu tả làm nổi bật tình cảm của người mẹ.

.=> Là người mẹ hết lòng yêu thương con, sẵn sàng quên mình vì con.

4 . Lời khuyên của bố:

- Không bao giờ được thốt ra những lời nói nặng với mẹ. Con phải xin lỗi mẹ,...

- Con hãy cầu xin mẹ hôn con, để cho chiếc hôn ấy xoá đi cái dấu vết vong ân bội nghĩa trên trán con .

-> Sử dụng câu cầu khiến làm cho lời văn trở nên rõ ràng, dứt khoát .

=> Là người bố nghiêm khắc nhưng đầy tình thương yêu sâu sắc .

- Viết thư để biểu cảm ( tự sự- miêu tả- biểu cảm )

- Diễn đạt bằng nhiều kiểu câu linh hoạt: câu trần thuật, câu nghi vấn, câu cảm thán, câu cầu khiến làm cho lời văn trở nên trở nên linh hoạt, dễ đi vào lòng người .

III. Tổng kết :

1.Nghệ thuật:

• Chọn hình thức viết thư

- Lời lẽ giản dị mà không khô khan,vô cùng xúc động thấm thía, sâu xa

- Dùng những câu văn biểu cảm trực tiếp để biểu hiện rõ cảm xúc của người viết

2.Nội dung:

Người bố đề cao tình cảm gia đình, gia đình là nền tảng để phát triển nhân cách con người

- Tình yêu thương kính trọng cha mẹ là thước đo nhân cách con người “ Con hãy nhớ rằng, tình yêu thương kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả.Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình yêu thương đó(A-mi-xi)

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

Đọc VD1

- Chú ý các từ : Bà ngoại, thơm phức .

? Trong 2 từ đó, tiếng nào là tiếng chính, tiếng nào là tiếng phụ bổ sung ý nghĩa cho tiếng chính ?

? 2 từ này có quan hệ với nhau như thế nào ?

? Em có nhận xét gì về trật tự của những tiếng chính trong những từ ấy ?

? Theo em từ ghép chính phụ có cấu tạo như thế nào ?

? Tìm từ ghép chính phụ có tiếng chính Bà, thơm ? ( Bà cô, bà bác, bà dì; thơm lừng, thơm ngát )

HS đọc Ví dụ 2 - Chú ý các từ trầm bổng, quần áo .

? Các tiếng trong 2 từ ghép trên có phân ra thành tiếng chính, tiếng phụ không ? Vậy 2 tiếng này có quan hệ với nhau như thế nào ?

( quan hệ bình đẳng về mặt ngữ pháp )

? Khi đảo vị trí của các tiếng thì nghĩa của từ có thay đổi không ?

? Từ ghép đẳng lập có cấu tạo như thế nào?

? Tìm một vài từ ghép đẳng lập chỉ các sự vật xung quanh chúng ta ? ( Bàn ghế, sách vở, mũ nón ... )

? So sánh từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập, chúng giống và khác nhau ở điểm nào ?

? Từ ghép được phân loại như thế nào ? - Thế nào là từ ghép chính phụ, thế nào là từ ghép đẳng lập ?

?So sánh nghĩa của từ bà ngoại với nghĩa của từ bà?

? Nghĩa của từ thơm phức với nghĩa của tiếng thơm ?

? Từ ghép chính phụ có nghĩa như thế nào ?

? So sánh nghĩa của từ quần áo với nghĩa của mỗi tiếng quần và áo ?

?Trầm bổng với trầm và bổng ?

? Từ ghép đẳng lập có nghĩa như thế nào ?

- Hs đọc ghi nhớ 2 .

GV : Gọi 2 hs lên bảng làm bt

- Phân loại từ ghép đẳng lập, chính phụ ?

- Vì sao em lại xếp như vậy ?

GV treo bảng phụ - hs lên điền từ

- Điền thêm tiếng để tạo từ ghép chính phụ ?

GV treo bảng phụ - hs lên điền từ

- Điền thêm tiếng để tạo từ ghép đẳng lập ?

Gọi hs trả lời

- Trả lời tại sao ?

I- Các loại từ ghép:

* Ví dụ1:

Bà ngoại

Thơm phức Nhóm 1

T.chính

- Tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính

=> quan hệ chính phụ => Từ ghép chính phụ

-Tiếng chính đứng trước

- Có tiếng chính và tiếng phụ, tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính .

* Ví dụ2 : Trầm bổng Nhóm 2

Quần áo

- 2 tiếng ngang bằng nhau-> quan hệ bình đẳng => Từ ghép đẳng lập

- Có các tiếng bình đẳng về mặt ngữ pháp ( không phân ra tiếng chính, tiếng phụ )

* So sánh từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập:

- Giống : Đều có quan hệ với nhau về nghĩa

- Khác : +Từ ghép chính phụ: có quan hệ chính phụ

+Từ ghép đẳng lập: có quan hệ bình đẳng

* Ghi nhớ 1: SGK (tr 14 )

II - Nghĩa của từ ghép :

1. Nghĩa của từ ghép chính phụ :

- Ví dụ :

+ Bà : chỉ người phụ nữ cao tuổi ->nghĩa rộng .

Bà ngoại : chỉ người phụ nữ cao tuổi đẻ ra mẹ -> nghĩa hẹp

+ Thơm : có mùi như hương của hoa, dễ chịu -> nghĩa rộng .

Thơm phức : có mùi bốc lên mạnh, hấp dẫn -> nghĩa hẹp

- Hẹp hơn nghĩa của tiếng chính và có tính chất phân nghĩa .

2 - Nghĩa của từ ghép đẳng lập :

- Ví dụ:

+ Quần áo : chỉ quần áo nói chung -> hợp nghĩa, có nghĩa khái quát hơn.

Quần, áo : chỉ riêng từng loại .

+ Trầm bổng : Miêu tả âm thanh lúc thấp, lúc cao nghe rất êm tai => nghĩa chung, khái quát.

Trầm, bổng : chỉ âm thanh riêng từng loại .

- Có tính chất hợp nghĩa và có nghĩa khái quát hơn nghĩa của tiếng tạo nên nó .

* Ghi nhớ 2 : SGK (tr14 )

III - Luyện tập :

* Bài 1(tr 15 ) :

- Từ ghép đẳng lập : Suy nghĩ, chài lưới, cây cỏ, ẩm ướt, đầu đuôi .

- Từ ghép chính phụ: Xanh ngắt,nhà máy, nhà ăn, nụ cười .

* Bài 2 (tr 15 ):

- Bút mực ( bi, máy, chì )

- Thước kẻ (vẽ, may, đo độ )

* Bài 3: (tr 15 )

- Núi rừng ( sông, đồi )

- Mặt mũi ( mày,… )

*Bài 5 : ( tr15 )

- Không phải vì :

Hoa hồng là một loài hoa như : Hoa huệ, hoa cúc…

-> Có nhiều loại hoa mầu hồng nhưng không phải là hoa hồng như : Hoa giấy, hoa chuối…

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

GV : gọi hs đọc 2 đoạn văn ( đoạn văn trong Văn bản : Mẹ tôi-sgk-10 và đoạn văn sgk-17 )

? So sánh 2 đoạn văn, đoạn nào có thể hiểu rõ hơn người bố muốn nói gì ?

- Nếu En Ri Cô chưa hiểu ý bố thì hãy cho biết vì sao ? ( vì giữa các câu còn chưa có sự liên kết )

- GV: liên : liền; kết : nối, buộc; liên kết: nối liền nhau gắn bó với nhau

- Muốn cho đoạn văn có thể hiểu được thì nó phải có tính chất gì ? ( liên kết ) -Thế nào là liên kết ?

- GV : liên kết là 1 trong những tính chất quan trọng nhất của văn bản

* BT1 : Tôi đến trường. Em Thu bị ngã .

? Ở đây nêu mấy thông tin ? Những thông tin này như thế nào với nhau ? ( 2 thông tin - không liên quan với nhau )

? Em hãy sửa lại câu văn để 2 thông tin này gắn kết với nhau ? ( Trên đường tới trường, tôi thấy em Thu bị ngã . )

HS đọc VD ( sgk - 18 )

Sự sắp xếp ý giữa câu 1 và câu 2 có gì bất hợp lí ? Vì sao ?

( chưa có sự nối kết với nhau - vì chưa có tính liên kết )

? Làm thế nào để xoá bỏ được sự bất hợp lí đó ?

? Giữa câu 1,2,3 có sự liên kết với nhau chưa ? Vì sao ?

- GV : Những từ : còn bây giờ, con là những từ, tổ hợp từ được sử dụng làm phương tiện liên kết trong đoạn văn

? So sánh đoạn văn khi chưa dùng phương tiện liên kết và khi dùng phương tiện liên kết ?

chưa dùng : câu văn rời rạc, khó hiểu. Khi dùng: câu văn rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu

? Một văn bản muốn có tính liên kết trước hết phải có điều kiện gì ? Cùng với điều kiện ấy, các câu trong văn bản phải sử dụng các phương tiện gì ?

- HS đọc ghi nhớ .

? Đọc đoạn văn và sắp xếp câu văn theo thứ tự hợp lí để tạo thành 1 đoạn văn có tính liên kết chặt chẽ?

? Vì sao lại sắp xếp như vậy?

(sắp xếp như vậy thì đoạn văn mới rõ ràng, dễ hiểu.)

? Các câu văn dưới đây đã có tính liên kết chưa ? Vì sao ?

- Điền các từ ngữ thích hợp vào chỗ trống?

“ Đêm nay mẹ không ngủ được. Ngày mai là ngày khai trường lớp 1 của con.” Có ý kiến cho rằng: Sự liên kết giữa 2 câu trên hình như không chặt chẽ, vậy mà chúng vẫn được đặt cạnh nhau trong Văn bản : Cổng trường mở ra. Em hãy giải thích tại sao ?

I . Liên kết và phương tiện liên kết trong văn bản :

1 . Tính liên kết của văn bản :

- Ví dụ :

- Đoạn văn khó hiểu vì giữa các câu văn không có mối quan hệ gì với nhau

- Liên kết: là sự nối kết các câu, các đoạn trong văn bản 1 cách tự nhiên, hợp lí, làm cho văn bản trở nên có nghĩa, dễ hiểu

2 - Phương tiện liên kết trong văn bản :

- Ví dụ :

- Thêm cụm từ : còn bây giờ

- Từ : Đứa trẻ phải thay băng từ : con

- Muốn tạo được tính liên kết trong văn bản cần phải sử dụng những phương tiện liên kết về hình thức và nội dung.

* Ghi nhớ : SGK (tr 18 )

II - Luyện tập :

* Bài 1 ( SGK-tr18 ) :

Sơ đồ câu hợp lí : 1 - 4 - 2 - 5 - 3

* Bài 2 ( tr19 ) :

- Đoạn văn chưa có tính liên kết.

- Vì chỉ đúng về hình thức ngôn ngữ song không cùng nói về một nội dung.

* Bài 3 ( tr19 ) :

Điền từ : bà, bà , cháu, bà, bà, cháu, thế là.

* Bài 4 ( tr19 ) :

Nếu tách riêng 2 câu văn thì có vẻ rời rạc nhưng nếu đọc tiếp câu 3 thì ta thấy câu 3 kết nối 2 câu trên thành 1 thể thống nhất làm đoạn văn có tính liên kết chặt chẽ .

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

? Dựa vào chú thích *, em hãy nêu 1 vài nét về tác phẩm ?

GV: Hướng dẫn đọc: Giọng nhẹ nhàng, xúc động, chú ý ngôn ngữ đối thoại .

GV đọc- HS đọc bài

Đọc chú thích .

GV : Hướng dẫn tóm tắt

- Đây là truyện ngắn khá hoàn chỉnh : có cốt truyện và nhân vật, có sự việc và chi tiết, có mở đầu và kết thúc. Vậy theo em câu chuyện này có những tình tiết chính nào ?

- Văn bản có thể chia làm mấy phần ? Mỗi phần từ đâu đến đâu ? ý của từng phần ?

- Em hãy cho biết, truyện viết về ai, về việc gì ? Ai là nhân vật chính ? Vì sao ?

? Truyện được kể theo ngôi thứ mấy? Việc lựa chọn ngôi kể này có tác dụng gì?

HS theo dõi phần đầu Văn bản

? Vì sao anh em Thành, Thuỷ phải chia đồ chơi và chia búp bê? ( vì bố mẹ li hôn: Thuỷ phải theo mẹ về quê ngoại- Thành ở lại với bố )

?Tìm những chi tiết miêu tả tâm trạng của Thành và Thuỷ khi mẹ bảo : Thôi, 2 đứa liệu mà chia đồ chơi ra đi ?

?Đó là tâm trạng gì ?

Em có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả tâm trạng của tác giả ở đoạn văn này ?

? Chi tiết nào nói về tình cảm của 2 anh em Thành- Thuỷ ?

? Những chi tiết trên cho em thấy được tình cảm của 2 anh em như thế nào ?

?Việc chia búp bê diễn ra như thế nào?

- Lời nói và hành động của Thuỷ có gì mâu thuẫn ? ( Thuỷ rất giận dữ không muốn chia rẽ búp bê nhưng em lại rất thương Thành, sợ không có con Vệ Sĩ canh giấc ngủ cho anh nên em rất bối rối sau khi đã chu tréo lên giận dữ )

? Theo em có cách nào giải quyết được mâu thuẫn đó không ? ( gđ Thành - Thuỷ phải đoàn tụ, hai anh em không phải chia tay nhau )

*GV bình kết ý 1 :Cảnh chia đồ chơi đã nói lên một cách tuyệt đẹp tình anh em thắm thiết của Thành và Thủy . Hình ảnh hai con búp bê gắn với gia đình sum họp , búp bê là kỉ niệm êm đềm của tuổi thơ , búp bê là hình ảnh hai anh em ruột thịt

I. Đọc-tìm hiểu chung:

1.Xuất xứ

- Truyện ngắn được trao giải nhì trong cuộc thi thơ văn viết về quyền trẻ em tổ chức tại Thuỵ Điển 1992 của tác giả Khánh Hoài.

2.Đọc:

3.Chú thích:(SGK)

4: Thể loại:

-Truyện ngắn

-Kiểu văn bản: Nhật dụng

- Phương thức biểu đạt: Tự sự chính+miêu tả+biểu cảm

* Tóm tắt :

- Hai anh em Thành, Thuỷ chia đồ chơi theo yêu cầu của mẹ. Chúng nhường nhau đồ chơi và chúng không chịu nổi đau đớn khi phải chia rẽ 2 con búp bê.

- Hai anh em đến trường chào cô giáo, chia tay cô và các bạn. Tình cảm thầy trò, bạn bè lưu luyến xúc động.

- Hai anh em chia tay nhau, em theo mẹ về quê còn anh ở lại với bố .

- Bố cục : 3 phần .

+ Từ đầu -> như vậy : chia búp bê

+ Tiếp -> cảnh vật : chia tay lớp học

+ Còn lại : anh em chia tay

* Chủ đề :Truyện viết về cuộc chia tay đau đớn, cảm động của 2 anh em Thành và Thuỷ, khi cha mẹ li hôn .

Nhân vật chính: Thành và Thuỷ

* Ngôi kể: ngôi thứ nhất( người kể chuyện vừa là người chứng kiến trong cuộc,hứng chịu nỗi đau.)

* Tác dụng: Thể hiện sâu sắc suy nghĩ tình cảm, trạng thái của nhân vật.Tăng tính chân thực của câu chuyện,sự thuyết phục đồng cảm với nhân vật.

II. Đọc- hiểu văn bản :

1 – Cảnh chia đồ chơi của Thành và Thủy :

Nguyên nhân:Bố mẹ li hôn-> Thành, Thuỷ chia li->Búp bê chia tay

Mẹ giục chia đồ chơi

Thuỷ: -Run lên bần bật,kinh hoàng,tuyệt vọng . Hai bờ mi sưng mọng vì khóc nhiều

Đêm qua khóc nức nở,tức tưởi

Thành: cắn chặt môi , nước mắt tuôn ra như suối .

=> Tâm trạng đau đớn tuyệt vọng,hai anh em đã trải qua những giây phút buồn khổ đến mức sợ hãi trước những hiện thực phũ phàng

-> Sử dụng 1 loạt các động từ - tính từ kết hợp với phép so sánh làm nổi rõ tâm trạng của nhân vật.

-Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật:

+ Miêu tả tâm lí tinh tế,phù hợp

- Em còn nhỏ dại nên nỗi đau chia cắt đã dẫn đên sự sợ hãi, kinh hoàng

- Anh lớn hơn ,khôn hơn nên kìm nén nỗi đau vì thương em, không muốn em thêm hoang mang lo lắng

-> Cùng một nỗi đau nhưng cách biểu hiện tâm lí khác nhau.

* Tình cảm của 2 anh em :

- Thuỷ : vá áo cho anh, bắt con vệ sĩ gác cho anh .

- Thành : chiều nào cũng đi đón em, nhường đồ chơi cho em.

=> Tình cảm yêu thương gắn bó và luôn quan tâm, chăm sóc, giúp đỡ lẫn nhau .

* Chia búp bê :

- Thành : lấy 2 con búp bê đặt sang 2 phía.

- Thuỷ tru tréo lên giận dữ ...

=> không muốn chia rẽ búp bê, không muốn chia rẽ anh em .

=> Ca ngợi tình cảm trong sáng cao đẹp của tuổi thơ

III. Luyện tập : Viết một đoạn văn ngắn nói lên suy nghĩ của em về tình cảm anh em của Thành và Thủy .

.

Hoạt động của GVvà HS

Nội dung kiến thức

-HS đọc văn bản : Từ “ Gần trưa , chúng tôi đi đến trường học ..”--> “...trùm lên cảnh vật ”

? Hãy tìm những chi tiết diễn tả cuộc chia tay của Thủy với các bạn và cô giáo trong lớp học ?

? Chi tiết nào trong cuộc chia tay của Thuỷ với lớp học làm cô giáo bàng hoàng ?

? Chi tiết nào khiến em cảm động nhất? vì sao ?

? Em hãy gt vì sao khi dắt Thuỷ ra khỏi trường, tâm trạng Thành lại “ kinh ngạc thấy mọi người vẫn đi lại bình thường và nắng vẫn vàng ươm trùm lên cảnh vật ” ? ( Thành thấy kinh ngạc là vì trong khi mọi việc đều diễn ra bình thường thì anh em Thành - Thuỷ lại phải chịu đựng sự mất mát đổ vỡ quá lớn )

?Em có nhận xét gì về cách miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật của tác giả ? Cách miêu tả đó có tác dụng gì ?

GV Mặc dù, sự việc vẫn diẽn ra như tất yếu, nhưng với 2 anh em thì giờ phút chia tay vẫn diễn ra rất đột ngột. Và nhà văn đã ghi lại 1 cách thật đầy đủ và cảm động những giờ phút cuối cùng bên nhau của họ.

? Hình ảnh Thành và Thuỷ đã được khắc hoạ như thế nào ở những giờ phút cuối cùng này?

? Em nghĩ gì ở chi tiết cuối cùng khi Thuỷ bỗng tụt xuống, để lại con búp bê và dặn dò anh…?

- GV : Xây dựng chi tiết kết thúc chuyện như thế, nhà văn muốn nhắn gửi với mọi người rằng : Cuộc chia tay của các em nhỏ là rất vô lí, là không nên có, không nên để nó xảy ra. Ý tưởng ấy nhắc nhở những người làm cha làm mẹ hãy sống vì con cái, cố gắng giữ gìn tổ ấm gia đình đừng để nó tan vỡ .

-Trong truyện, búp bê có chia tay không ? Tại sao tác giả lại đặt tên truyện là “ Cuộc chia tay của những con búp bê ” ? ( Tên truyện gợi tình huống: những con búp bê cũng như anh em Thành Thuỷ rất ngây thơ, trong sáng và không có tội tình gì, thế mà đành phải chia tay )

? Qua câu chuyện, tác giả Khánh Hoài muốn gửi đến chúng ta thông điệp gì ?

Hs ghi nhớ sgk .

- Văn bản này đã cho em hiểu thêm gì về tác giả ?

- Sau khi học xong văn bản, em rút ra được bài học gì ?

HS quan sát 2 bức tranh trong sgk :

Hai bức tranh trong SGK minh hoạ cho sự việc gì trong truyện ? Em hãy miêu tả lại sự việc đó ?

II.Đọc- hiểu văn bản : (Tiếp theo)

2. Cuộc chia với tay lớp học :

- Em không được đi học nữa

- Cô Tâm sửng sốt . “ Trời ơi ! ”, cô Tâm tái mặt và nước mắt giàn giụa

- Lũ bạn khóc một lúc một to

=> Gợi sự cảm thông, xót thương cho hoàn cảnh bất hạnh của Thuỷ .

->Miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật tinh tế,linh hoạt.

-> Lựa chọn tình huống hợp lí.Qua lời nói,hành động và những nét tâm trạng

->Miêu tả đối lập giữa ngoại cảnh và tâm cảnh.

* Tác dụng: Khắc sâu cảnh ngộ éo le,trớ trêu, bất thường của Thành và Thuỷ

- Tô đậm nỗi đau đớn buồn khổ,tuyệt vọng cô đơn của nhân vật.

3 Cuộc chia tay của 2 anh em :

+ Thuỷ: - Như người mất hồn, mặt tái xanh như tàu lá

• Ôm ghì con vệ sĩ, hôn gấp gáp lên mặt nó

• Khóc nấc lên, nắm chặt tay anh dặn dò

+ Thành: Khóc nấc lên, mếu máo, đứng như chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ, liêu xiêu của em

=> Tình anh em không thể chia lìa .

=> Cảnh giã biệt thật đau lòng, đã thể hiện tất cả nỗi đau và tình anh em trong bi kịch gia đình => Tiếng khóc đớn đau của NV cũng là tiếng khóc đớn đau, đồng cảm của nhà văn. tất cả đã lay động trái tim người đọc

=>Nhà văn đã kết thúc bằng sự đối lập hoàn cảnh giữa những con búp bê và người: 2 con búp bê không phải chia tay nhờ chính tấm lòng nhân hậu của bé Thuỷ. Còn anh em họ lại phải chia tay trong nỗi đau đớn đến tái tê. Nhà văn như muốn xoáy sâu nỗi đau đó vào lòng người đọc và nhắc nhở mỗi người: Hãy vì hạnh phúc tuổi thơ mà giữ gìn bảo vệ hạnh phúc gia đình.

III.Tổng kết:

1.Nghệ thuật:

- Kể theo ngôi thứ nhất,trật tự kể linh hoạt, giúp tác giả thể hiện được 1 cách sâu sắc những suy nghĩ, tình cảm và tâm trạng của nhân vật .

- Tự sự kết hợp với miêu tả để biểu cảm - miêu tả qua so sánh và sử dụng 1 loạt ĐT - TT làm nổi rõ tâm trạng của nhân vật.

- Miêu tả tâm lí nhân vật.Chọn tình huống hợp lí,miêu tả tâm lí phù hợp

2.Nội dung:

* Ghi nhớ: (sgk- 27)

-Tác giả là người yêu mến trẻ em, luôn mong muốn trẻ em được hạnh phúc .

- Chúng ta cần phải biết trân trọng giữ gìn hạnh phúc gia đình .

IV. Luyện tập : Viết một đoạn văn ngắn nói lên suy nghĩ của em về tình cảm anh em của Thành và Thủy .

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

- Có 1 bạn viết giấy xin phép nghỉ học, bạn sắp xếp các ý như sau :

GV : Treo bảng phụ - hs đọc

- Lí do nghỉ học, Quốc hiệu, Tên đơn, Họ và tên - địạ chỉ, Cám ơn, Lời hứa, Nơi viết, ngày ..., Kí tên .

- Em có nhận xét gì về cách sắp xếp trên?

GV : Treo bảng phụ - hs đọc

- Em có nhận xét gì về nội dung và trình tự lá đơn ? ( trình tự hợp lí )

GV : Sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo 1 trình tự hợp lí được gọi là bố cục .

- Em hiểu bố cục là gì ?

- HS đọc đoạn văn 1- SGK ( 29 )

- So sánh văn bản ếch ngồi đáy giếng ở SGK Ngữ văn 6 với văn bản vừa đọc có gì giống và khác nhau ?

HS đọc đoạn văn 2 – SGK ( 29 )

? So sánh văn bản Lợn cưới áo mới ở sgk Ngữ văn 6 với văn bản vừa đọc có gì giống và khác nhau ?

? Theo em nên sắp xếp bố cục 2 câu chuyện trên như thế nào ?

( sắp xếp bố cục 3 phần như trong sách Ngữ văn 6 )

- Mục đích giao tiếp của 2 câu chuyện trên là gì ? ( Phê phán những thói hư, tật xấu của con người : thói kiêu căng, tự phụ và thói khoe của 1 cách lố bịch. )

- Theo em đoạn văn nào dễ tiếp nhận hơn?

H : VB trong sgk

- Để bố cục của văn bản rành mạch, hợp lí thì cần phải có những điều kiện gì ?

- Hãy nêu nhiệm vụ của 3 phần MB, TB, KB trong văn bản miêu tả và tự sự ?

? Có cần phân biệt nhiệm vụ của mỗi phần không ? vì sao ? ( Mỗi phần đều có những nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng )

? Bố cục văn bản thường có mấy phần ? Đó là những phần nào ?

HS đọc ghi nhớ

Hs đọc yêu cầu BT1-sgk-30

- Hãy ghi lại bố cục của truyện “ Cuộc chia tay của những con búp bê ”

? Bố cục ấy đã rành mạch và hợp lí chưa?

? Có thể kể lại câu chuyện ấy theo 1 bố cục khác được không? ( câu chuyện này có thể kể theo 1 bố cục khác - Ôn tập ngữ văn 7 - 15 )

Hs đọc yêu cầu bài tập 3 - (sgk 30,31).

- Bố cục trên đây đã rành mạch và hợp lí chưa ? Vì sao ?

? Theo em có thể bổ sung thêm điều gì

I - Bố cục và những yêu cầu về bố cục trong văn bản :

1 - Bố cục của văn bản :

* Tìm hiểu:

Đơn xin nghỉ học:-Lời hứa

- Lí do

- Họ tên

-> Trình tự các phần không đạt vì: Sắp xếp các ý,nội dung,chưa hợp lí,không chuyển tải được nội dung cần trình bày,khó hiểu, không đạt được mục đích giao tiếp

- Trình tự hợp lí :

- Quốc hiệu, tên đơn,họ và tên, địa chỉ,lí do viết đơn,lời hứa, cám ơn, nơiviết, ngày viết đơn, kí tên

* Bố cục : Là sự bố trí , sắp xếp các phần, các đoạn theo 1 trình tự, 1 hệ thống rành mạch và hợp lí .

2 - Những yêu cầu về bố cục trong văn bản :

- Ví dụ : + Đoạn văn1 sgk ( 29 )

So sánh văn bản( a) và truyện “ếch ngồi đáy giếng”(NV6)

* Giống: Cơ bản các câu văn giống nhau,cùng nội dung

*Khác:

+ Truyện :- Bố cục hợp lí

- Các ý có sự phân định rõ ràng,mạch lạc,dễ hiểu

+ Văn bản a: - Các ý trình bày lộn xộn, không thống nhất

-Không có ý chung

+ Đoạn văn 2 sgk

- Các điều kiện để có một bố cục rành mạch, hợp lí :

+ Nội dung các phần, các đọan phải thống nhất chặt chẽ với nhau và phải có sự phân biệt rạch ròi .

+ Trình tự sắp đặt phải đạt được mục đích giao tiếp .

3 - Các phần của bố cục :

- Văn bản miêu tả :

+ MB : Tả khái quát – giới thiệu cảnh .

+ TB : Tả chi tiết

+ KB : Nêu cảm nghĩ

- Văn bản tự sự :

+ MB : Giới thiệu chung về nhân vật và sự việc

+TB : Kể diễn biến sự việc

+ KB : Kết cục của sự việc

- Bố cục của văn bản: 3 phần : MB, TB, KB.

* Ghi nhớ : SGK ( 30 )

III - Luyện tập :

* Bài 1: HS nêu VD :

- Biết sắp xếp các ý cho rành mạch =>hiệu quả cao.

- Không biết sắp xếp cho hợp lí =>không hiểu .

* Bài 2:

Bố cục văn bản “ Cuộc chia tay của những con búp bê ” :

- MB: Giới thiệu nhân vật Tôi, em tôi và việc chia tay.

- TB : + Hoàn cảnh gia đình,tình cảm2 anh em

+ Chia đồ chơi và chia búp bê .

+ Hai anh em chia tay

- KB : + Búp bê không chia tay

3 - Bài 3 :

Bố cục ... chưa rành mạch, hợp lí vì :

- Các điểm 1,2,3 ở TB mới chỉ kể lại việc học tốt chứ chưa phải là trình bày khái niệm học tốt . Và điểm 4 không phải nói về học tập .

=>TB : 1. Kinh nghiệm học tập trên lớp

2. Kinh nghiệm học tập ở nhà

3. Kinh nghiệm học tập trong cuộc sống và tham khảo tài liệu

4. Kết quả học tập đã đạt được nhờ những kinh nghiệm trên .

5. Mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các bạn .

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

GV: Mạch lạc trong đông y vốn có nghĩa là mạch máu trong cơ thể người.

? Em hiểu mạch lạc trong văn bản có nghĩa như thế nào ?

H : Trôi chảy thành dòng, thành mạch, làm cho các phần của văn bản thống nhất lại

?Vậy mạch lạc trong văn bản là gì ?

? Chủ đề của truyện là gì ?

? Chủ đề ấy có xuyên suốt các chi tiết, sự việc để trôi chảy thành dòng, thành mạch qua các phần, các đoạn của truyện không?

? Các từ ngữ trong truyện có góp phần tạo ra cái dòng mạch xuyên suốt ấy không ?

? Các cảnh trong những thời gian, không gian khác nhau có góp phần làm cho dòng mạch ấy trôi chảy liên tục và thống nhất trong 1 chủ đề không ?

GV : Từ ngữ, sự việc đó là các yếu tố làm cho chủ đề nổi bật. Nói cách khác là chủ đề đã xuyên suốt, thấm sâu vào các yếu tố đó

? Một văn bản có tính mạch lạc là văn bản như thế nào ?

Hs đọc ghi nhớ

Đọc kĩ văn bản Mẹ tôi .

? Xác định chủ đề của văn bản ?

? Các từ ngữ, sự việc trong văn bản có phục vụ cho chủ đề ấy không ?

? Văn bản này đã có tính mạch lạc chưa ?

HS đọc văn bản Lão nông và các con .

? Em hãy xác định chủ đề của văn bản ?

? Chủ đề này có xuyên suốt bài thơ không? Hãy chỉ ra sự xuyên suốt đó ?

? Văn bản này có tính mạch lạc chưa ?

I - Mạch lạc và những yêu cầu về mạch lạc trong văn bản:

1 - Mạch lạc trong văn bản :

- Là sự tiếp nối các câu, các ý theo 1 trình tự hợp lí trên 1 ý chủ đạo thống nhất .=> văn bản cần phải mạch lạc .

2 - Các điều kiện để văn bản có tính mạch lạc :

- VD : Tìm hiểu tính mạch lạc trong Văn bản “ Cuộc chia tay của những con búp bê ” ?

+ Chủ đề : Cuộc chia tay của 2 anh em Thành –Thuỷ khi cha mẹ li hôn .

=> xuyên suốt

+ Từ ngữ : Chia tay, chia đồ chơi, chia rẽ, xa cách, khóc ...

+ Các sự việc : Trong hiện tại - qúa khứ, ở nhà - ở trường .

=> Thống nhất

- Văn bản có tính mạch lạc là :

+ Các phần, các đoạn , các câu trong văn bản đều nói về một đề tài, biểu hiện 1 chủ đề chung xuyên suốt.

+ Các phần, các đoạn, các câu trong văn bản được tiếp nối theo một trình tự rõ ràng, hợp lí làm cho chủ đề liền mạch .

* Ghi nhớ : SGK ( 32 )

II - Luyện tập :

* Bài 1a : Tính mạch lạc trong văn bản “ Mẹ tôi ”

- Chủ đề: ca ngợi hình ảnh người mẹ

- Các từ ngữ: mẹ, con, ngày khai trường, vở, bút, thước...

- Sự việc : En-ri-cô thiếu lễ độ với mẹ

Bố viết thư cảnh báo En-ri-cô

Hình ảnh người mẹ hi sinh vì con

-> Các từ ngữ, sự việc đều phục vụ cho chủ đề .

=> Văn bản có tính mạch lạc

2- Bài 1b :

Lão nông và các con

- Chủ đề : Lao động là vàng

- Chủ đề này xuyên suốt bài thơ làm cho các phần liền mạch với nhau :

+ 2 câu đầu - MB : nêu chủ đề

+ Đoạn giữa ( Kho vàng chôn dưới đất . Kho vàng do sức lđ của con người làm nên : lúa tốt ) - TB: phát triển ý ở chủ đề

+ 4 câu cuối - Kết bài : Nhấn mạnh chủ đề để khắc sâu .

=> văn bản có tính mạch lạc

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

HS đọc khái niệm trong SGK.

G :Hướng dẫn đọc: Giọng tha thiết, trìu mến, thể hiện được niềm yêu thương quí mến đối với người thân.

GV đọc- HS đọc - nhận xét.

GV giải nghĩa từ khó. .

HS đọc bài 1

? Bài ca dao là lời của ai? Nói với ai? Hình thức?

?Bài ca dao đã diễn tả tình cảm gì?

? Công lao to lớn ấy được diễn tả bằng hình ảnh nào? Hãy PT ý nghĩa của hình ảnh ấy ?

G : Đây là hình ảnh của thiên nhiên, to lớn, mênh mông vĩnh hằng được chọn làm biểu tượng cho công cha, nghĩa mẹ. Nhưng không phải là giáo huấn khô khan mà rất cụ thể, sinh động.

? Cù lao chín chữ có ý nghĩa khái quát điều gì ?

? Ngôn ngữ âm điệu của bài ca dao có gì hay?

H : Dùng ngôn ngữ : Người đọc như thấy được lời ru như dòng sữa của mẹ truyền vào máu thịt, cơ thể người con.

Đọc bài 4

- Đây là lời của ai, nói với ai?

H : Lời của ông bà, cô bác nói với con cháu -lời của cha mẹ nói với con - lời của anh em ruột thịt tâm sự với nhau

- Tình cảm anh em thân thương trong bài 4 được diễn tả như thế nào trong hai câu thơ đầu ?

GV: 2 câu đầu như 1 định nghĩa về anh em, phân biệt anh em với người xa. Từ phân định “nào phải” làm rõ nghĩa câu 1. Từ khẳng định “cùng” trong “cùng chung bác mẹ” nêu rõ tình cảm ruột thịt: cùng huyết thống, sống chung dưới 1 mái nhà, cùng vui buồn có nhau. Từ khẳng định “cùng” trong “cùng thân” là kết quả của cụm từ “cùng chung bác mẹ”.Là hình ảnh so sánh

? Để khẳng định tình cảm ấy, bài ca dao đã dùng cách diễn tả ntn? Tại sao lại so sánh tình cảm anh em như “Tay chân”?

? Bài ca dao nhắn nhủ chúng ta điều gì?

- Những biện pháp nghệ thuật nào được cả bài ca dao sử dụng?

- 2 bài ca dao trên cùng hướng về chủ đề gì?

- Nội dung của 2 bài ca dao đó đề cập đến những tình cảm của ai, đối với ai?

HS đọc ghi nhớ.

- Sưu tầm những bài ca dao có nội dung nói về tình cảm gđ ?

I. Đọc – tìm hiểu chung :

1. Giới thiệu chung:

- Ca dao - dân ca: SGK (35 )

+ Ca dao:-Tên gọi chung cho các thể loại trữ tình dân gian

• Kết hợp lời và nhạc .Mang lời thơ của dân ca

• Diễn tả đời sống nội tâm của con người

+ Dân ca:Những sáng tác kết hợp lời và nhạc

=> Ca dao,dân ca là tiếng tơ đàn đơn điệu của người lao động

2. Đọc

3 . Chú thích : sgk

II.Đọc-hiểu văn bản:

1/ Bài 1: Tình cảm giữa cha mẹ và con cái

Công cha như núi ngất trời

Nghĩa mẹ như nước ở ngoài biển Đông

Núi cao biển rộng mênh mông

Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi.

- Lời của người mẹ nói với con qua điệu hát ru

-> Ca ngợi công lao to lớn của cha mẹ và nhắc nhở kẻ làm con phải có bổn phận chăm sóc và phụng dưỡng cha mẹ.

Công cha - Núi ngấtt trời

Nghĩa mẹ - Nước biển đông

-> Dùng hình ảnh so sánh, ví von quen thuộc của ca dao vừa cụ thể, vừa s/động.

- Cù lao chín chữ : Cụ thể hóa công cha nghĩa mẹvà tình cảm biết ơn của con cái

- Dùng ngôn ngữ có âm điệu lời ru trở nên ngọt ngào thấm thía.

2.-Bài 4 :Tình cảm anh em ruột thịt,

thân thương

Anh em nào phải người xa

Cùng chung bác mẹ, 1 nhà cùng thân

Yêu nhau như thể tay chân

Anh em hoà thuận, 2 thân vui vầy.

- Hai câu đầu :Định nghĩa về tình anh em

Cách nói:giản dị như một lời nói thường

+ Từ ngữ:Cùng chung,cùng thân,một nhà

->Điệp từ trong một câu ca dao gợi sự gắn bó gia đình.

- Tình cảm anh em là sự gắn bó thiêng liêng như chân, tay

Hai câu sau: Sự gắn bó,gắn kết của tình anh em

-> Hình ảnh so sánh: Như tay chân

->hình ảnh so sánh gần gũi quen thuộc,mang tính truyền thống

=> Bài ca là tiếng hát tình cảm về tình anh em yêu thương gắn bó đem lại hạnh phúc cho nhau

III.Tổng kết:

1.Nghệ thuật:

- Thể thơ lục bát, ngôn ngữ mộc mạc giản dị, hình ảnh so sánh quen thuộc, gần gũi.

-Từ ngữ giàu sức gợi

2.Nội dung:

- Những câu hát về tình cảm gia đình là một trong những chủ đề tiêu biểu của ca dao

- Ca ngợi công lao to lớn của cha mẹ

- Tình cảm thiêng liêng cao quí của tình anh em

-Tình cảm gia đình là mạch nguồn xuyên suốt trong ca dao là cội nguồn của những tình cảm khác: Tình yêu quê hương đất nước

* Ghi nhớ: sgk (36 )

* Luyện tập:

1 - Công cha như nui Thái Sơn

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

GV : Hướng dẫn đọc : giọng ấm áp, tươi vui, biểu hiện tình cảm thiết tha, gắn bó.

GV đọc- HS đọc - nhận xét.

HS đọc chú thích.

Gọi 1hs nam, 1hs nữ đọc bài ca dao 1

? Nhận xét về bài 1, em đồng ý với ý kiến nào : a,b,c,d – sgk-39 ?

a- Bài ca là lời của một người và chỉ có một phần.

b- Bài ca có 2 phần: phần đầu là câu hỏi của chàng trai, phần sau là lời đáp của cô gái.

c- Hình thức đối đáp này có rất nhiều trong ca dao- dân ca.

? Những địa danh nào được nhắc tới trong lời đối đáp ?

? Vì sao, chàng trai, cô gái lại dùng những địa danh với những đặc điểm từng địa danh như vậy để hỏi - đáp?

G : Hỏi - đáp về... là hình thức để đôi bên thử sức, thử tài nhau về kiến thức địa lí, lịch sử của đất nước. Những địa danh mà câu đố đặt ra ở vùng Bắc Bộ. Những địa danh đó vừa mang đặc điểm địa lí tự nhiên vừa có dấu vết lịch sử, văn hoá tiêu biểu.

HS đọc 2 câu thơ đầu bài 4.

? Hai dòng thơ đầu có cấu trúc đặc biệt về từ ngữ :

+ Phần đầu của 2 câu đầu, các điệp từ, đảo ngữ ở đây như muốn thể hiện, đứng ở phía nào nhìn, ngắm cũng thấy cánh đồng rộng lớn mênh mông.

+ Phần cuối của 2 câu đầu, tác giả đảo lại nhóm từ “mênh mông... – bát ngát...” để thể hiện cảm xúc dạt dào trước không gian bao la.)

HS đọc 2 câu cuối.

- Phân tích hình ảnh cô gái trong 2 câu cuối bài ?

G : Hình ảnh so sánh cô gái dưới ánh nắng ban mai được miêu tả như “chẽn lúa đòng đòng”là lúa mới trổ bông, hạt còn ngậm sữa, gợi sự....

- Bài 4 là lời của ai? Người ấy muốn biểu hiện tình cảm gì?

H : Lời của cô gái đi thăm đồng bày tỏ tình yêu ruộng đồng. Cũng có thể là lời của chàng trai muốn bày tỏ tình cảm với cô gái

I. Đọc –tìm hiểu chung

1. Đọc :

2. Chú thích :

3. Tìm hiểu chung :

+ Nội dung: Tình yêu quê hương, đất nước: yêu mến, ngợi ca,tự hào

+ NT: Sử dụng thể thơ lục bát biến thể

- Hình thức hát đối đáp

II.Đọc –hiểu văn bản

1- Bài 1:

+ Phần đầu : Lời người hỏi (Phần đối)

- Ở đâu năm cửa nàng ơi

Sông nào sáu khúc..................

+ Phần sau : Lời người đáp ( Phần đáp)

- Thành Hà Nội năm cửa chàng ơi

Sông Lục đầu sáu khúc...........

=> Hình thức hát đối đáp,trai gái giao duyên,tỏ tình,đo trí ,đua tài

* Câu hỏi của chàng trai:

Hỏi về địa danh: Thành năm cửa,sông Lục Đầu, sông Thương, núi Tản Viên…

Nhận xét: Cách hỏi chọn,gợi ra những đặc điểm riêng, tiêu biểu của từng địa danh để hỏi

• Đặc điểm về địa lí tự nhiên

• Đặc điểm có dấu vết của lịch sử, văn hoá nổi bật.

Là những nơi nổi tiếng nhiều thời, cảnh sắc đa dạng

=> Gợi truyền thống lịch sử, văn hóa dân tộc

=> Chàng trai là một người am hiểu về quê hương,xứ sở( lịch sử văn hoá)

* Lời đáp của cô gái:

- Hà thành năm cửa

- Sông Lục Đầu -sáu khúc

- Núi tản…….

+ Nhận xét về lời đáp: Câu trả lời sắc sảo thông minh,thể hiện sự hiểu biết đầy đủ, sâu sắc về địa lí, lịch sử, văn hoá của những địa danh trên quê hương

đất nước

- Yêu mến tự hào vẻ đẹp quê hương ,đất nước

-Biết chia sẻ yêu mến tự hào về quê hương đất nước

=>Hỏi - đáp để bày tỏ sự hiểu biết về về kiến thức địa lí, lịch sử . Thể hiện niềm tự hào, tình yêu đối với quê hương đất, nước giàu đẹp.

4 - Bài 4:

Hai câu đầu:

Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng...

Đứng bên tê đòng, ngó bên ni đồng...

+Cách diễn đạt đặc biệt : ( 2 câu đầu)

- Thơ lục bát phá thể thành câu dài, điệp ngữ, đảo ngữ và phép đối xứng.

->Gợi sự rộng lớn mênh mông trù phú, xanh tươi tràn đầy sức sống của cánh đồng và tình yêu mến tự hào về vẻ đẹp của làng quê

Hai câu sau:

Thân em như chẽn lúa....

Phất phơ dưới ngọn nắng hồng....

- Hình so sánh miêu tả vẻ đẹp của cô gái

->Gợi sự trẻ trung, hồn nhiên và sức sống đang xuân của cô thôn nữ đi thăm đồng.

=>Tình yêu ruộng đồng và tình yêu con người.

GV: Vẻ đẹp cánh đồng quê, vẻ đẹp của sắc trời hương đất như đã kết tinh trong vẻ đẹp của người con gái- là 1 trong những người đã làm nên vẻ đẹp của cánh đồng lúa quê hương. Đó cũng là tiếng hát tự hào, chan chứa niềm yêu đất nước, quê hương của con người.

III.Tổng kết:

1.Nghệ thuật:

-Hình thức hát đối đáp

- Lục bát biến thể

- Biện pháp nghệ thuật quen thuộc: so sánh

2. Nội dung: Tình yêu mến tự hào,,sự gắn bó đối với quê hương xứ sở

- Quê hương mình rất tươi đẹp,tự hào với truyền thống văn hoá,lịch sử.

-Yêu mến về vẻ đẹp của làng quê và vẻ đẹp của cô thôn nữ.

* Luyện tập:Em có nhận xét gì về thể thơ trong 2 bài ca dao 1 và 4

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

HS đọc VD 1 - SGK (41) - Chú ý những từ in đậm.

? Những từ láy: đăm đăm, mếu máo, liêu xiêu có đặc điểm âm thanh gì giống nhau, khác nhau?

- Dựa vào kết quả phân tích trên, hãy phân loại các từ láy ở mục 1? Cho VD?

HS đọc ví dụ – sgk (42 ).

? Vì sao các từ láy im đậm không nói được là: bật bật, thăm thẳm ?

GV : Thực chất đây là những từ láy toàn bộ nhưng có sự biến đổi thanh điệu và phụ âm cuối là do sự hoà phối âm thanh cho nên chỉ có thể nói : bần bật, thăm thẳm

- Từ láy được phân loại như thế nào?

? Nghĩa của từ láy: Ha hả, oa oa, tích tắc, gâu gâu được tạo thành do đặc điểm gì về âm thanh ?

? Các từ láy trong mỗi nhóm sau đây có đặc điểm gì chung về âm thanh và về nghĩa ?

a. Lí nhí, li ti, ti hí. (là những từ láy có khuôn vần i )

b. Nhấp nhô, phập phồng, bập bềnh.

(Đây là nhóm từ láy bộ phận, có tiếng gốc đứng sau, tiếng đứng trước lặp lại phụ âm đầu của tiếng đứng sau)

- SS nghiã của các từ láy : mềm mại, đo đỏ, đỏ đỏ với nghĩa của các tiếng gốc: mềm, đỏ làm cơ sở cho chúng?

H : mềm mại: từ láy mang sắc thái biểu cảm. Mềm gợi cảm giác dễ chịu, nhẹ nhàng, uyển chuyển.

H : Đo đỏ : từ láy có nghĩa giảm nhẹ mức độ của màu đỏ

Từ láy có nghĩa như thế nào?

- Gọi hs đọc ghi nhớ 1,2

- Đọc đoạn văn: “Mẹ tôi, giọng khản đặc...nặng nề thế này”(Cuộc chia tay của những con búp bê):

+ Tìm các từ láy trong đoạn văn?

+ Xếp các từ láy theo 2 loại: từ láy toàn bộ và từ láy bộ phận?

- Điền các tiếng láy vào trước hoặc sau các tiếng gốc để tạo từ láy?

- Chọn từ thích hợp điền vào chỗ trống?

I- Các loại từ láy:

* VD:

- Đăm đăm: giống nhau cả âm lẫn tiếng.

- Mếu máo: giống nhau ở phụ âm đầu.

- Liêu xiêu : giống nhau ở phần vần.

*Từ láy: có 2 loại

- Láy toàn bộ: Đăm đăm, xinh xinh, đo đỏ

- Láy bộ phận:

+ Láy bộ phận phụ âm đầu: mếu máo, ngơ ngác

+ Láy bộ phận vần : liêu xiêu, lôi thôi

VD : Bật bật

Thăm thẳm => Không tạo ra sự hòa phối về âm thanh

* Ghi nhớ 1: SGK (42)

II- Nghĩa của từ láy:

* Nghĩa của từ láy:

- Ha hả, oa oa, tích tắc, gâu gâu:

=> mô phỏng âm thanh.

- Lí nhí, li ti, ti hí: gợi tả những hình dáng âm thanh nhỏ bé.

- Nhấp nhô, phập phồng, bập bềnh: Biểu thị một trạng thái vận động khi nhô lên, khi hạ xuống, khi phồng, khi xẹp, khi nổi, khi chìm.

.- Mềm mại, đo đỏ: Mang sắc thái biểu cảm, sắc thái giảm nhẹ.

- Đỏ đỏ: sắc thái mạnh hơn.

* Ghi nhớ 2: SGK (42)

III-Luyện tập:

1- Bài 1:

- Từ láy toàn bộ: thăm thẳm, bần bật, chiêm chiếp

- Từ láy bộ phận: Nức nở, tức tưởi, lặng lẽ, rực rỡ, ríu ran, nhảy nhót, nặng nề.

2- Bài 2:

- Lấp ló, nho nhỏ, nhức nhối, khang khác, thâm thấp, chênh chếch, anh ách.

3- Bài 3:

a, Bà mẹ nhẹ nhàng khuyên con.

b, Làm xong công việc nó thở phào nhẹ nhõm như trút đựơc gánh nặng.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

* Tình huống 1: Em được nhà trường khen thưởng về thành tích học tập. Tan học, em muốn về nhà thật nhanh để báo tin vui cho cha mẹ. Em sẽ kể cho mẹ nghe em đã cố gắng như thế nào để có kết quả học tập tốt như hôm nay. Em tin rằng mẹ sẽ vui và tự hào về đứa con yêu quí của mẹ lắm

- Trong tình huống trên em sẽ báo tin cho mẹ bằng cách nào? ( Kể )

? Em sẽ xây dựng văn bản nói hay văn bản viết?

? Văn bản nói ấy có nội dung gì ? Nói cho ai nghe ? Để làm gì ?

* Tình huống 2: Vừa qua em được nhà trường khen thưởng vì có nhiều thành tích trong học tập. Em hãy viết thư cho bạn để bạn cùng chia sẻ niềm vui với em.

- Để tạo lập 1 văn bản (bức thư), em cần xác định rõ những vấn đề gì?

* GV: Khi có nhu cầu giao tiếp, ta phải xây dựng văn bản nói hoặc viết. Muốn giao tiếp có hiệu quả, trước hết phải định hướng văn bản về nội dung, đối tượng, mục đích.

- Để giúp mẹ hiểu được những điều em muốn nói thì em cần phải làm gì?

Gv : Treo bảng phụ ghi yêu cầu sgk

- Khi viết văn bản cần đạt những yêu cầu gì?

H : Tất cả các yêu cầu trên

* GV: Xây dựng bố cục văn bản sẽ giúp em nói, viết chặt chẽ, mạch lạc và giúp người nghe (người đọc) dễ hiểu hơn.

? Chỉ có ý và dàn bài mà chưa viết thành văn thì đã tạo được 1 văn bản chưa? Hãy cho biết việc viết thành văn bản ấy cần đạt đựơc những yêu cầu gì?

? Trong sản xuất, bao giờ cũng có những bước kiểm tra sản phẩm? Có thể coi văn bản cũng là 1 loại sản phẩm cần được kiểm tra sau khi hoàn thành không?

Nếu có thì sự kiểm tra ấy cần dựa theo những tiêu chuẩn cụ thể nào?

? Để có 1 văn bản, người tạo lập văn bản cần phải thực hiện những bước nào?

HS đọc ghi nhớ.

HS làm nhanh theo 4 câu hỏi trong SGK

HS đọc yêu cầu trong sgk.

- Theo em, bạn ấy làm như thế đã phù hợp chưa ? cần phải điều chỉnh lại như thế

nào ?

H : Bạn A mới chỉ nêu thành tích học tập của mình mà chưa chú ý tới việc rút ra kinh nghiệm từ thực tế để giúp các bạn học tập tốt hơn

GV : Bạn xác định không đúng đối tượng giao tiếp. Báo cáo này được trình bày với hs chứ không phải với thầy cô giáo

I- Các bước tạo lập văn bản :

1/ Định hướng văn bản :

* Xây dựng văn bản nói:

- Nội dung : Giải thích lí do đạt kquả tốt trong học tập

- Đối tượng : Nói cho mẹ nghe

- Mục đích : Để mẹ vui và tự hào về đứa con ngoan ngoãn, học giỏi của mình.

* Văn bản viết :

a , Đối tượng : - Viết thư cho ai ? Viết cho bạn

b, Mục đích : - Viết để làm gì ? Để bạn vui vì sự tiến bộ của mình

c, Nội dung : - Viết về cái gì ? Nói về niềm vui được khen thưởng

d , Hình thức : - Viết như thế nào? Nói về quá trình phấn đấu.

2- Xây dựng bố cục văn bản: ( Tìm ý, sắp xếp ý )

* Bố cục: 3 phần

- MB : Giới thiệu buổi lễ khen thưởng của nhà trường.

- TB : Lí do em được khen thưởng.

- KB : Nêu cảm nghĩ.

3- Diễn đạt thành bài văn:

- Câu văn, đoạn văn rõ ràng, chính xác, mạch lạc và liên kết chặt chẽ với nhau.

4- Kiểm tra văn bản:

- Đã đạt yêu cầu chưa.

- Cần sửa chữa gì.

* Ghi nhớ: SGK (46)

II-Luyện tập:

1- Bài 1: Gọi một Hs lên bảng làm

2- Bài 2:

- Bạn A xác định chưa đúng

- Báo cáo kinh nghiệm học tập để giúp các bạn khác học tập tốt hơn.

- Xưng tôi

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

-GV hướng dẫn cách đọc thể lục

bát,giọng điệu tha thiết, phấn chấn

GVđọc mẫu, gọi hs đọc -> Nêu nhận xét

-Yêu cầu HS tìm hiểu chú thích (SGK).

- GV gọi HS đọc bài ca dao 2.

?Bài ca dao 2 là lời của ai ? Em có nhận xét gì về cấu trúc bài ca dao ?

-Em hiểu cụm từ “thương thay” như thế nào?Hãy chỉ ra ý nghĩa của sự lặp lại cụm từ này ?

? Theo em con tằm cái kiến là hình ảnh của ai mà dân gian tỏ lòng thương cảm?

Theo em trong bài ca dao này con hạc có ý nghĩa gì ?

H: +Lánh : Tìm nơi ẩn náu

+ Đường mây : Từ ước lệ chỉ không gian phóng khoáng, nhàn tản

- Có thể hình dung ntn về nỗi khổ của con quốc trong bài ca dao ?

H:+ Quốc giữa trời : Gợi hình ảnh của sinh vật nhỏ nhoi ,cô độc giã không gian rộng lớn

+ Kêu ra máu : đau thương , khắc khoải , tuyệt vọng

? Bài ca dao có sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó ?

- Đọc bài 3 - Bài 3 nói về ai?

- Hình ảnh so sánh của bài này có gì đặc biệt?

GV : gt trái bần : tròn, dẹt, có vị chua chát => tầm thường

? Từ hình ảnh so sánh “ Thân em như trái bần trôi ,, em hiểu gì về thân phận người phụ nữ trong xã hội xưa?

GV : Hình ảnh so sánh trái bần gợi sự liên tưởng đến thân phận người nghèo khó. “Gió dập sóng dồi” xô đẩy, quăng quật trên sông nước mênh mông không biết “tấp vào đâu”.

- Cụm “thân em,, gợi cho em suy nghĩ gì ?- Qua đây em thấy cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến như thế nào?

GV : Cuộc đời người phụ nữ trong xã hội phong kiến cũ phải chịu nhiều đau khổ, đắng cay. Họ hoàn toàn lệ thuộc vào hoàn cảnh, họ không có quyền tự mình quyết định cuộc đời mình, xã hội phong kiến luôn nhấn chìm họ.

II- Đọc và tìm hiểu chung:

1. Đọc :

2. Chú thích :

II.Đọc- hiểu văn bản :

1. Bài 2:

Thương thay thân phận con tằm...

.............. lũ kiến tí ti ..........

.............. hạc lánh đường mây...

............. con cuốc giữa trời ....

* Lời người lao động thương cho thân phận những người khốn khổ và cũng cho chính mình

*Gồm 4 cặp câu lục bát (ẩn dụ )

*Thương thay: tiếng than ( thương cảm,xót xa) cho cuộc đời cay đắng nhiều

bề của người nông dân

*4 câu thơ đầu:

Thân phận của con tằm và cuộc đời lũ kiến nhỏ bé suốt đời ngược xuôi , làm lụng vất vả nhưng hưởng thụ ít

-> Tượng trưng cho con người nhỏ nhoi, yếu đuối, cuộc đời khó nhọc, vất vả nhưng chịu đựng và hy sinh

* 4 câu thơ tiếp :

Thương thay ….

Thương thay ….

- Hạc : Cuộc đời phiêu bạt,lận đận

- Quốc : Nỗi oan trái, tuyệt vọng

=> Mượn hình ảnh con có, con quốc để nói tới tiếng kêu thương về nỗi oan trái không được lẽ công bằng soi tỏ

-> Điệp từ được lặp lại 4 lần,gắn với 4 số phận khác nhau - Tô đậm mối thương cảm, xót xa cho cuộc đời cay đắng nhiều

bề của người lao động.

3- Bài 3:

Thân em như trái bần trôi

Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu.

=>Hình ảnh so sánh . gợi số phận chìm nổi, lênh đênh, vô định của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

- Thân em gợi sự tội nghiêp ,cay đắng, thương cảm

Bài ca là lời của người phụ nữ than thân cho thân phận bé mọn, chìm nổi,trôi dạt,vô định

III. Tổng kết: Ghi nhớ (SGK)

1. Nghệ thuật: - Sử dụng thể thơ lục bát

- Sử dụng hình ảnh so sánh , ẩn dụ mang tính truyền thống

2. Nội dung: - Diễn tả cuộc đời, thân phận con người trong xã hội cũ.

- Ngoài ý nghĩa than thân còn có ý nghĩa phản kháng.

* Ghi nhớ: SGK(49)

*Luyện tập: Tìm những bài ca dao có nội dung than thân tương tự .

Thân em như con hạc đầu đình

Muốn bay chẳng cất nổi mình mà bay.

• Thân em như con cá rô thia

Ra sông mắc lưới vào đìa mắc câu.

• Khổ như tui đây mới ra thậm khổ

Lên non đốn củi gặp chỗ đốn rồi

Xuống sông gánh nước gặp chỗ cát bồi

khe khô.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

GV hướng dẫn đọc, GV đọc mẫu, gọi HS đọc

Đọc chú ý nhịp 6/8

Giọng điệu châm biếm, phê phán

HS đọc chú thích SGK

Chú ý : Trống canh : Đêm 5 canh . Canh 1 từ 6h tối ; canh 5 đến 5h sáng

? Bài ca dao là lời của ai?

? Bức chân dung của chú tôi hiện lên ntn?

? Theo em “ hay ,, được dùng với nghĩa nào sau đây Am hiểu. Ham thích .Thường xuyên

=> Hiểu theo 3 nghĩa

? Thực chất những điều ước của chú tôi là gì ?

H : Ngày mưa để không phải đi làm

đêm dài để được ngủ nhiều

? Em có nhận xét gì về những thứ hay và những điều ước của chú tôi ?

? Qua lời giới thiệu, ông chú hiện lên là người như thế nào ?

? Theo em giữa cô yếm đào và ông chú có đặc điểm gì khác nhau?

? Tác giả sử dụng nghệ thuật gì?

? Dân gian đặt “ chú tôi,, cạnh “ cô yếm đào,, ngầm ý gì ?

H : Chú tôi đối lập với cô yếm đào -> Cái xấu đặt cạnh cái tốt nhằm nhấn mạnh sự mỉa mai, giễu cợt

? Thông thường khi mai mối nhân duyên thì phải nói tốt về người đó.Vậy mà bà mối lại nói như thế nào?

? Bài này châm biếm hạng người nào trong XH ?

? Nếu cần khuyên bảo nhân vật chú tôi bằng thành ngữ thì em dùng câu nào ?

H : Tay làm hàm nhai tay quai, tay quai miệng trễ

- Bài 2 nhại lại lời của ai? Nói với ai?

H : Nhại lại lời của thầy bói nói với người đi xem bói

? Thầy bói đã phán gì ?

? Em có nhận xét gì về lời của thầy bói?

H : Thầy nói rõ ràng và khẳng định như đinh đóng cột nhưng đó lại là những sự hiển nhiên, do đó lời phán trở thành vô nghĩa, nực cười

? Thầy bói trong bài ca dao là người như thế nào ?

? Em có nhận xét gì về cô gái ?

Để lật tẩy bộ mặt thật của thầy, bài ca dao đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ?

Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó ?

? Bài ca này phê phán hiện tượng gì trong XH ?

? Bài ca dao 1 và 2 có điểm chung gì về nội dung - nghệ thuật?

HS đọc ghi nhớ sgk

I- Đọc- tìm hiểu chung:

1. Đọc:

2. Chú thích:

II- Đọc -hiểu văn bản:

1.Bài 1:

- Bài ca dao là lời của người cháu đi hỏi vợ cho chú

Chú tôi : hay tửu hay tăm

hay nước chè đặc

hay ngủ trưa

Ước : ngày mưa

đêm thừa trống canh

-> Một đêm chỉ có 5 canh vậy mà ông chú lại ước nhiều canh hơn,ước muốn đó rất kì quặc,phi lí.

=> Những điều hay và ước đều bất bình thường

=> Là người đàn ông vô tích sự, lười biếng, thích ăn chơi hưởng thụ.

-đẹp, xinh>< xấu,lười biếng

- Đối lập

- Ngược lại

-> Đây là cách nói ngược để giễu cợt châm biếm nhân vật chú tôi

-> Châm biếm, chế giễu những hạng người nghiện ngập và lười biếng

2. Bài 2:

Số cô chẳng giàu thì nghèo ...

Số cô có mẹ có cha ...

Số cô có vợ có chồng ...

Sinh con đầu lòng chẳng gái thì trai

- Đây là kiểu nói dựa nước đôi, không có ý nghĩa tiên đoán

=>Thầy là kẻ lừa bịp, dối trá.

- Cô gái xem bói là người ít hiểu biết , mù quáng

-> Nghệ thuật phóng đại gây cười - để lật tẩy chân dung và bản chất lừa bịp của thầy.

-> Phê phán, châm biếm những kẻ hành nghề bói toán và những người mê tín

* Ghi nhớ: SGK( 53)

* Luyện tập:

- Nhận xét về sự giống nhau của bài ca dao1 và 2 trong văn bản ?

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung cần đạt

*Gọi HS đọc các VD a, b, c, đ (SGK, 54)

? Từ “ nó ” ở VD a, b trỏ ai, trỏ con vật gì?

? Nhờ đâu em biết được nghĩa của 2 từ “ nó ” trong hai đoạn văn này?

* GV giảng từ “ trỏ ” : không trực tiếp gọi tên sự vật, hoạt động, tính chất mà chỉ dùng như một công cụ để chỉ ra sự vật, hoạt động, tính chất nào đó được nói đến.

- Muốn hiểu được nghĩa của từ “ nó ” phải dựa vào SV, HĐ, TC… được nói đến trong câu.

? Từ “ thế ” trong đoạn văn thứ ba trỏ sư việc gì? Nhờ đâu em hiểu nghĩa của từ “ thế ” trong đoạn văn này?

? Từ “ ai ” trong bài CD dùng để làm gì?

- “ ai ” dùng để hỏi.

? Theo em đại từ được dùng để làm gì?

? Các từ “ nó, thế, ai ” trong các đoạn văn trên giữ vai trò ND gì trong câu?

- Đại từ có thể giữ vai trò :

a.CN c. BN

b. ĐN d. CN

? Các từ như vậy gọi là đại từ .Thế nào là đại từ ?

Đọc ghi nhớ (SGK, 55)

* Gọi HS đọc II ₁(SGK, 55)

? Các đại từ “ tôi, tao, tớ, chúng tôi,…” trỏ gì? Đặt câu?

-Trỏ người, SV, dùng để xưng hô.

? Các đại từ “ bấy, bấy nhiêu ” trỏ gì? Đặt câu

-Trỏ số lượng

? Các đại từ “ vậy, thế ” trỏ gì?

Đặt câu

? Các đại từ : ai, gì,… hỏi về gì? Đặt câu

? Sao, thế nào,… hỏi về gì? Đặt câu

*HS khái quát thành ghi nhớ (SGK, 56)

I.Thế nào là đại từ

1.VD (SGK, 54 – 55)

- a, nó : trỏ “ em tôi ”

- b, nó : trỏ “ con gà của anh Bốn Linh ”

=>Dựa vào các từ ngữ ,các ngữ cảnh của chúng

- “ Thế ” trỏ việc mẹ nói chia đồ chơi.

- Dựa vào sự việc trên trong câu.

=>Dùng để chỉ một đối tượng người nào đó

=>Dùng để trỏ ,sự vật ,hoạt động tính chất ….được nói đến trong một ngữ cảnh nhất định của lời nói hoặc dùng để hỏi

=>Từ nó (a)và từ ai (d)giữ chức vụ chủ ngữ trong câu

Từ nó ở ví dụ (b) giữ chức vụ phụ ngữ của danh từ tiếng

Từ thế ở ví dụ (c) giữ chức vụ phụ ngữ cho động từ nghe

2. Ghi nhớ 1 (SGK, 55)

II.Các loại đại từ

1.Đại từ dùng để trỏ

=>Chỉ người hoặc sự vật (nên còn gọi là đại từ xưng hô )

=>Trỏ số lượng :(số ít ;số nhiều )

- Trỏ hoạt động, tính chất của sự việc.

2. Đại từ để hỏi

- Hỏi về người sự vật

- Hỏi về số lượng

- Hỏi về hoạt động, tính chất cảu sự việc

Ai ở đây dùng để hỏi người ,sự vật không xác định được ,do đó ai ở đây là đại từ nói trống (phiếm chỉ )

* Ghi nhớ 3 (SGK, 56)

III. Bài tập

BT1

a.

+ Ta, tao, tôi : ngôi 1 số ít

+ Mày : ngôi 2 số ít

+ Nó, hắn : ngôi 3 số ít

+ Chúng tôi – ta : ngôi 1 số nhiều

+ Chúng mày : ngôi 2 số nhiều

+ Chúng nó, họ : ngôi 3 số nhiều

b.

“ Mình ” 1 : ngôi 1, số ít

“ Mình ” 2 : ngôi 2, số ít

BT2 (57)

* Chú ý : Khi xưng hô, một số danh từ như ông, bà, cha, mẹ, chú, bác, … cũng được SD như đại từ xưng hô

VD :

+ Hỏi một em nhỏ :

Anh của em có nhà không?

+ Đứa nhỏ nói :

Con mời ông vô ăn cơm.

BT3 (57)

- Ai đấy?

- Sao lại thế nào?

- Bao giờ anh đi?

- Trong lớp bạn thấy bao nhiêu người?

- Bao nhiêu tiền một quyển vở?

Hoạt động của giáo viên – học sinh

Nội dung cần đạt

? Các bước tạo lập văn bản ?

? Đề bài trên thuộc kiểu văn bản gì?

? Những định hướng cho bức thư sẽ viết: Viết về nội dung gỡ? Tập trung viết về mặt nào?

? Em thử nêu bố cục của một bức thư?

? Dựa vào đề bài em sẽ mở đầu bức thư ntn cho nó tự nhiên ?

? Phần chính của bức thư em định viết những gì ?

? Nếu định viết về cảnh đẹp em định giới thiệu những cảnh gì ?

? Phần cuối bức thư có những nội dung nào ?

+ Yêu cầu HS viết phần MB, TB, KB, trình bày bảng.

+ GV nhận xét và sửa chữa cùng các bạn khác trong lớp.

I. Ôn tập

- Định hướng chính xác.

- Xây dựng một bố cục rành mạch, hợp lí.

- Diễn đạt các ý ghi trong bố cục.

- Kiểm tra văn bản.

II. Chuẩn bị ở nhà

1. Cho tình huống : Em hãy viết một bức thư để tham gia cuộc thi viết thư cho liên minh Bưu chính quốc tế (UPU) tổ chức với đề tài : Thư cho một người bạn để bạn hiểu về dất nước mình.

- Viết thư.

2. Tìm hiểu đề và tìm ý

- Viết cái gì? Cảnh đẹp thiên nhiên hoặc văn hoá hoặc lịch sử.

- Viết cho ai? Người bạn nước ngoài

- Viết để làm gì? Giới thiệu về vẻ đẹp thiên nhiên ĐN, gây thiện cảm của bạn đối với ĐN mình và góp phần XD tình hữu nghị.

- Bố cục của bức thư:

- Phần đầu thư.

- Nội dung chớnh bức thư.

- Phần cuối thư.

a/ Phần đầu thư:

-Địa điểm, ngày, thắng, năm.

-Lời xưng hô.

-Lí do viết thư.

b/ Nội dung chính bức thư:

- Hỏi thăm.

- Ca ngợi tổ quốc bạn.

- Giới thiệu về đất nước mình.

- Em giới thiệu cảnh của 3 vùng:

+Miền Bắc:Vịnh Hạ Long;Hồ Tây; chùa Một Cột;…

+Miền Trung:sông Hương; núi Ngự;biển Nha Trang…

+Miền Nam: sông nước Cửu Long;bến cảng Nhà Rồng;…

c/ Phần cuối thư:

- Lời chào

- Lời mời bạn đến thăm đất nước mình.

- Mong tình hữu nghị hai nước khắng khít

3. Dàn bài

MB : Lý do viết thư (xem gợi ý)

TB : Giới thiệu cảnh đẹp thiên nhiên :

+ Vẻ đẹp của Sa pa

+ Sông Hương, núi Ngự bên kinh thành Huế

+ Bờ biển Nha Trang

KB: Lời chào, lời chúc và lời hứa hẹn.

II. Thực hành trên lớp

1.Viết phần MB

2.Viết phần TB : Chú ý trình tự :

-Thời gian các mùa : Xuân, hạ, thu, đông.

3.Kết bài

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

HS :Đọc phần chú thích sgk

GV:Hướng dẫn học sinh tìm hiểu tác giả , tác phẩm.

GV:Hướng dẫn học sinh đọc bài và tìm hiểu thể thơ

- HS đọc chú thích SGK

- HS đọc bản phiên âm, bản dịch nghĩa, dịch thơ.

? Trong câu thơ đầu tiên có những chữ nào, theo em là quan trọng nhất? Vì sao?

- HS phát hiện; tìm hiểu nghĩa của từng từ ( dựa vào chú thích)

? Câu 1 khẳng định điều gì?

- GV: chân lí ấy tiếp tục được khẳng định ở câu 2; địa vị đế Nam Quốc được thiết lập một cách hiển nhiên trong kinh của Nguyễn Thủy Tiên Tôn( Thiên Thư)

HS đọc 2 câu cuối với giọng thách thức, quả quyết.

? Hai câu nêu những ý cơ bản gì? Giọng điệu người viết như thế nào?

? Vì sao có thể ví bài thơ như bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam?

- HS dựa vào nội dung, nghệ thuật, giọng điệu bài thơ để trả lời.

GV: Bài thơ của Lý Thường Kiệt là kết tinh ý chí độc lập đã ăn sâu trong máu thịt của DT VN từ nghìn đời nay, nó có 1 sức mạnh kì diệu mỗi khi Tổ Quốc bị xâm lăng giày xéo thì nó trỗi dậy chiến đấu với 1 niềm tin lớn không gì lay chuyển nổi. Bài thơ là lời kêu gọi, truyền hịch, truyền niềm tin, niềm phấn khởi cho quân ta; đồng thời cũng là lời cảnh báo gieo sự hoang mang, hoảng hốt tới quân thù.

Bài thơ đề cập đến vấn đề gì ?

-Bài thơ có bố cục như thế nào ?

- Nội dung của 2 câu đầu và 2 câu cuối khác nhau ở chỗ nào? (2 câu đầu nói về hào khí chiến thắng. 2 câu sau nói về khát vọng thái bình của dân tộc)

- Đọc 2 câu đầu.- Hai câu đầu nêu ý gì ? (2 câu đầu của bài thơ nói về 2 chiến thắng. Chiến thắng Chương Dương sau nhưng được nói trước chiến thắng Hàm Tử, để làm sống lại không khí của chiến trường. Hai câu thơ như 1 ghi chép cảnh chiến trường kinh thiên động địa)

- Em có nhận xét gì về lời thơ của tác giả ? Tác dụng của lời thơ đó? (Lời thơ rõ ràng, rành mạch và mạnh mẽ gân guốc làm sống dậy 1 không khí trận mạc như có tiếng va của đao kiếm, tiếng ngựa hí, quân reo!)

- Nhắc đến 2 trận đánh đó để nhằm mục đích gì?

- Qua đó tác giả muốn bộc lộ tình cảm gì

HS đọc 2 câu cuối.

- Ý 2 câu cuối nói gì? (2 câu cuối là lời động viên, phát triển đất nước trong hoà bình. Như vậy thái bình vừa là thành quả chiến đấu, vừa là cơ hội để gắng sức. Đó là chiến lược giữ nước lâu bền)

- Hai câu cuối đã bộc lộ được tình cảm gì ?

? Nêu nội dung nghệ thuật ?

? Em có nhận xét gì về cách biểu ý của bài thơ?

? Cách biểu ý và biểu cảm của bài Phò giá về kinh và bài Sông núi nước Nam có gì giống nhau ? (Nhận xét 2 bài thơ Sông núi nước Nam và Phò giá về kinh:

Em có biết 2 Văn bản được coi là tuyên ngôn độc lập lần thứ 2 và 3 của dân tộc VN ta tên là gì ? Do ai viết và xuất hiện bao giờ ?

Văn bản 1:SÔNG NÚI NƯỚC NAM

( Nam quốc sơn hà)

Lý Thường Kiệt

I. Đọc và tìm hiểu chung :

1, Tác giả, tác phẩm:

- Không rõ là ai.

- Trong một số tài liệu cho rằng tác giả là Lý Thường Kiệt. Danh tướng của nhà Lý có công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Tống.

-Ông viết bài thơ để động viên tinh thần tướng sĩ trong cuộc kháng chiến chống Tống trên phòng tuyến nam sông Cầu (Như Nguyệt năm 1076- 1077)

- Là bài thơ thần xem như bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc ta.

2. Thể loại:VH trung đại ra đời và phát triển trong lòng chế độ XHPK

- Thơ trung đại chiếm số lượng lớn

- Có nhiều thể loại phong phú:

+Thất ngôn tứ tuyệt

+Ngũ ngôn tứ tuyệt

+Thất ngôn bát cú

+Song thất lục bát

Bài thơ sử dụng thể thơ: Thất ngôn tứ tuyệt

Gieo vần: 1,2,4

2,4

Ngắt nhịp: 4/3: Chữ Hán

3/4 : Chữ Nôm

3. Đọc, chú thích:

II.Đọc- hiểu văn bản:

1. Hai câu đầu:

- Vang lên hùng hồn, chắc nịch trang trọng và đầy tự hào.

- Câu 1: Có 4 chữ mang nhiều ý nghĩa mới mẻ, sâu sắc:

+ Nam quốc: Nước Nam. Vùng sông núi ở phía Nam là một nước chứ không phải là một quận huyện của Trung Hoa-> ý thức độc lập, chủ quyền đã được khẳng định ngay từ đầu.

+ Cư: - ở

- xử lí mọi việc

+ Nam đế cư: Vua nước Nam phải xử lí mọi công việc mà bậc hoàng đế nước Nam phải đảm nhiệm

=>Khẳng định chân lí thiêng liêng: Bắc có Bắc đế thì Nam cũng có Hoàng Đế của mình. Mỗi đế làm chủ một phương, ngang hàng nhau, chẳng kém gì nhau

2. Hai câu 3,4:

- Câu 3: + câu hỏi hướng về bọn giặc ngông cuồng-> lột trần bản chất trái nghĩa, vô đạo lí của PKPB đã bao đời ỷ mạnh, cậy lớn làm càn.

- Câu 4: + Lời cảnh báo đanh thép, kiên quyết về hậu quả thê thảm đối với bạn xâm lăng nếu chúng cố tình xâm phạm mảnh đất phương Nam.

=> Lời tiên tri chắc nịch thể hiện ý chí quyết chiến quyết thắng để giữ vững nền độc lập, tự do,tự chủ của Tổ Quốc.

3. Tiểu kết: -Bài thơ khẳng định vững chắc quyền tồn tại độc lập và bình đẳng của non sông Nam Quốc, của Nam đế cùng Bắc quốc, Bắc đế.

- Thể hiện quyết tâm sắt đá của vua tôi Đại Việt, nhất định sẽ đập tan mọi âm mưu và hành động ngông cuồng của kẻ thù.

- Bài thơ mang màu sắc chính luận sâu sắc, giọng thơ hùng hồn, đanh chắc, gọn sắc.

Văn bản2: Phò giá về kinh (Tụng giá hoàn kinh sư) .

I.Đọc – tìm hiểu chung:

1. Đọc: Giọng phấn chấn, hào hùng, chậm chắc; ngắt nhịp 2/3.

2. Chú thích:

a.Tác giả- tác phẩm

Tác giả: Trần Quang Khải(1241-1294)

Là một võ tướng kiệt xuất, một nhà thơ có những vần thơ “ sâu xa lí thú”

Tác phẩm:Bài thơ viết năm 1285, khi ông đi đón Thái Thượng Hoàng Trần Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông về Thăng Long ngay sau chiến thắng Chương Dương, Hàm Tử .

II. Đọc –hiểu văn bản

* Đại ý: Bài thơ nói về 2 chiến thắng giặc Mông và giặc Nguyên đời Trần và ý thức XD nước sau khi có thái bình.

* Bố cục: 2 phần

a,Hai câu đầu: Hào khí chiến thắng

Đoạt sáo Chương Dương độ,

Cầm Hồ Hàm Tử quan.

-> Nói về thắng lợi của 2 trận đánh ở Chương Dương và Hàm Tử.

-> Lời thơ rõ ràng, rành mạch - Làm sống dậy không khí trận mạc.

=> Ca ngợi chiến thắng hào hùng của dân tộc trong cuộc chiến chống quân Mông-Nguyên xâm lược.

- Thể hiện niềm tự hào dân tộc.

b, Hai câu cuối : Khát vọng thái bình thịnh trị của dân tộc.

Thái bình tu trí lực,

Vạn cổ thử giang san.

-> Nói về việc xây dựng đất nước trong thời bình với 1 niềm tin sắt đá vào sự bền vững muôn đời của đất nước.

=> Thể hiện niềm tin sắt đá vào sự bền vững muôn đời của đất nước.

III- Tổng kết:

1,Nghệ thuật: Cảm xúc dồn nén,ngôn ngữ cô đúc

2, Nội dung:

- Hào khí chiến thắng.

- Khát vọng thái bình thịnh trị của dân tộc ta.

Bài thơ được biểu ý 1 cách rõ ràng, diễn đạt ý tưởng trực tiếp, không hình ảnh hoa mĩ, cảm xúc trữ tình được nén kín trong ý tưởng. 2 câu đầu là niềm tự hào mãnh liệt trước chiến thắng, 2 câu sau là niềm tin sắt đá vào sự bền vững muôn đời của đất nước

- Hai bài thơ đều thể hiện 1 chân lí lớn lao và thiêng liêng đó là : Nước VN là của người VN, không ai được xâm phạm, nếu xâm phạm sẽ bị thất bại (bài 1).

- bài 2 là ngợi ca khí thế hào hùng của dân tộc qua chiến đấu và khát vọng XD phát triển đất nước trong hoà bình. -Hai bài thơ đều là thể Đường luật. Một theo thể thất ngôn tứ tuyệt, 1 theo thể ngũ ngôn tứ tuyệt. Cả 2 bài thơ đều diễn đạt ngắn gọn, xúc tích, cảm xúc và ý tưởng hoà làm một

* Luyện tập:

- Tuyên ngôn lần thứ 2: Cáo bình Ngô của Nguyễn Trãi (TK XV)

- Tuyên ngôn lần thứ 3: Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh (2.9.1945)

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

Đọc bài thơ chữ Hán: Nam quốc sơn hà.

? Các tiếng Nam, quốc, sơn, hà nghĩa là gì ?

? Tiếng nào có thể dùng như một từ đơn đặt câu (dùng độc lập), tiếng nào không dùng đựơc ?

- VD: so sánh quốc với nước, sơn với núi, hà với sông?

- Có thể nói : Cụ là 1 nhà thơ yêu nước.

- Không thể nói: Cụ là 1 nhà thơ yêu quốc

- Có thể nói: trèo núi ,không thể nói: trèo sơn.

- Có thể nói: Lội xuống sông, không nói lội xuống hà.

GV kết luận: Đây là các yếu tố Hán Việt.

- Vậy em hiểu thế nào là yếu tố Hán Việt?

- Các yếu tố Hán Việt được dùng như thế nào ?

- Tiếng thiên trong thiên thư có nghĩa là trời. Tiếng thiên trong các từ Hán Việt bên có nghĩa là gì ?

GV Kết luận: đây là yếu tố Hán Việt đồng âm

- HS đọc ghi nhớ 1.

- Các từ sơn hà, xâm phạm (Nam quốc sơn hà), giang san (Tụng giá hoàn kinh sư) thuộc loại từ ghép chính phụ hay đẳng lập?

- Các từ: ái quốc, thủ môn, chiến thắng thuộc loại từ ghép gì ? em có nhận xét gì về trật tự của các tiếng ?

- Các từ: thiên thư (trong bài Nam quốc sơn hà), Thạch mã (trong bài Tức sự), tái phạm (trong bài Mẹ tôi) thuộc loại từ ghép gì ? Em có nhận xét gì về trật tự của các tiếng ?

- Từ ghép Hán Việt được phân loại như thế nào?

- Em có nhận xét gì về trật tự các yếu tố trong từ ghép chính phụ Hán Việt ?

HS : Đọc ghi nhớ 1,2.

- Phân biệt nghĩa của các yếu tố Hán Việt đồng âm trong các từ ngữ sau ?

- Tìm những từ ghép Hán Việt có chứa các yếu tố Hán Việt : quốc, sơn, cư, bại (đã được giải nghĩa ở bài Nam quốc sơn hà)

- Xếp các từ ghép: hữu ích, thi nhân , đại thắng, phát thanh, bảo mật, tân binh ,hậu đãi, phòng hoả vào nhóm thích hợp ?

I- Đơn vị cấu tạo từ Hán Việt:

1- Nam: phương Nam, quốc: nước, sơn: núi, hà: sông.

- Tiếng “ Nam” có thể dùng độc lập: phương Nam, người miền Nam.

- Các tiếng quốc, sơn, hà không dùng độc lập mà chỉ làm yếu tố tạo từ ghép: Nam quốc, quốc gia, quốc kì, sơn hà, giang sơn.

- Yếu tố Hán Việt: là tiếng để cấu tạo từ Hán Việt.

- Phần lớn các yếu tố Hán Việt không được dùng độc lập như từ mà chỉ dùng để tạo từ ghép.

2- Thiên thư : trời

- Thiên niên kỉ, thiên lí mã: nghìn

- Thiên : dời, di (Lí Công Uẩn thiên đô về Thăng Long)

- Có nhiều yếu tố Hán Việt đồng âm nhưng nghĩa khác xa nhau.

* Ghi nhớ 1: sgk (69)

II- Từ ghép Hán Việt:

1. Sơn hà, xâm phạm, giang sơn: Từ ghép đẳng lập.

2 . a ái quốc Từ ghép chính p . yt

thủ môn, chính đứng trước,

chiến thắng yt phụ đứng sau

-> Trật tự giống từ ghép thuần Việt.

b . thiên thư

thạch mã

tái phạm từ ghép chính phụ có yếu tố phụ đứng trước yếu tố chính đứng sau

-> Trật tự khác từ ghép thuần Việt.

* Ghi nhớ 2: sgk (70)

III- Luyện tập:

1 - Bài 1:

- Hoa 1: chỉ cơ quan sinh sản của cây

Hoa 2: phồn hoa, bóng bẩy

- Phi 1: bay

Phi 2: trái với lẽ phải, trái với pháp luật

Phi 3: vợ thứ của vua, xếp dưới hoàng hậu

- Tham 1: ham muốn

Tham 2: dự vào, tham dự vào

- Gia 1: nhà( có 4 yếu tố Hán Việt là nhà: thất, gia, trạch, ốc)

Gia 2: thêm vào

2 - Bài 2:

- Quốc: quốc gia, ái quốc, quốc lộ, quốc huy, quốc ca.

- Sơn: sơn hà, giang sơn, sơn thuỷ, sơn trang, sơn dương.

- Cư: cư trú, an cư, định cư, du cư, du canh du cư

- Bại: thất bại, chiến bại, đại bại, bại vong

3 - Bài 3:

- Từ có yếu tố chính đứng trước: Hữu ích, phát thanh, bảo mật, phòng hoả

- Từ có yếu tố phụ đứng trước: Thi nhân, đại thắng, tân binh, hậu đãi.

Hoạt động của thầy - trò

Nội dung kiến thức

GV: Giải nghĩa của các yếu tố:

+ nhu: cần phải có, cầu: mong muốn

-> nhu cầu: mong muốn có.

+ Biểu: thể hiện ra bên ngoài, cảm: rung động và mến phục

-> biểu cảm: rung động được biểu hiện bằng lời văn, thơ.

GV nhấn mạnh: nhu cầu biểu cảm là mong muốn được bày tỏ những rung động của mình thành lời văn, lời thơ.

- Trong cuộc sống, có khi nào các em xúc động trước cảnh đẹp thiên nhiên hoặc 1 cử chỉ cao thượng của cha mẹ, thầy cô, bạn

bè ?

GV nhấn mạnh: là con người ai cũng có những phút xúc động như vậy. Nhờ nó mà các nhà văn, nhà thơ đã viết nên những tác phẩm hay, gợi ra được sự đồng cảm của người đọc.

...

Hs đọc 2 câu ca dao trong sgk (71)

- Mỗi câu ca dao trên thổ lộ tình cảm, cảm xúc gì ?

- Người ta thổ lộ tình cảm để làm gì?

(Thổ lộ tình cảm để gợi sự cảm thông, chia sẻ , gợi sự đồng cảm)

- Khi nào con người cần thấy phải làm văn biểu cảm ? (Khi có những tình cảm tốt đẹp chất chứa, muốn biểu hiện cho người khác cảm nhận thì người ta có nhu cầu biểu cảm)

- Thế nào là văn biểu cảm ?

- Người ta thường biểu cảm bằng những phương tiện nào ?

GV : văn biểu cảm còn gọi là văn trữ tình. Bao gồm các thể loại văn học như: thơ trữ tình, ca dao trữ tình, tuỳ bút...

HS đọc 2 đoạn văn.

- 2 đoạn văn trên biểu đạt những nội dung gì ?

- GV: trong thư từ, nhật kí , người ta thường biểu cảm theo lối này.

- Nội dung ấy có đặc điểm gì khác so với nội dung của văn bản tự sự và miêu tả?

Cả 2 đoạn đều không kể 1 chuyện gì hoàn chỉnh, mặc dù có gợi lại những kỷ niệm. Đặc biệt là đoạn 2 tác giả sử dụng biện pháp miêu tả, từ miêu tả mà liên tưởng, gợi ra những cảm xúc sâu sắc.

-> Văn biểu cảm khác tự sự và miêu tả thông thường.

- Có ý kiến cho rằng: Tình cảm, cảm xúc trong văn biểu cảm phải là tình cảm, cảm xúc thấm nhuần tư tưởng nhân văn. Qua 2 đoạn văn trên em có tán thành ý kiến đó không?

- Em có nhận xét gì về phương thức biểu đạt tình cảm, cảm xúc ở 2 đoạn văn trên ?

GV: 2 đoạn văn có cách biểu cảm khác nhau.

Đoạn 1: biểu cảm trực tiếp.

Đoạn 2 bắt đầu bằng miêu tả tiếng hát đêm khuya trên đài, rồi im lặng, rồi tiếng hát trong tâm hồn, trong tư tưởng. Tiếng hát của cô gái biến thành tiếng hát của quê hương, đất nước, của ruộng vườn, của nơi chôn rau cắt rốn.

- Em hãy chỉ ra các từ ngữ và hình ảnh liên tưởng có giá trị biểu cảm ở 2 đoạn văn trên ?

- GV khẳng định: văn biểu cảm chỉ nhằm cho người đọc biết được, cảm được tình cảm của người viết. Tình cảm là nội dung thông tin chủ yếu của văn biểu cảm.

- Văn biểu cảm là gì ?

- Văn biểu cảm được thể hiện qua những thể loại nào ?

- Tình cảm trong văn biểu cảm thường có tính chất như thế nào ?

- Văn biểu cảm có những cách biểu hiện nào?

- So sánh 2 đoạn văn và cho biết đoạn nào là văn biểu cảm? vì sao?

- Hãy chỉ ra nội dung biểu cảm của đoạn văn ấy?

- Hãy chỉ ra nội dung biểu cảm trong bài thơ Sông núi nước Nam và Phò giá về kinh ?

I- Nhu cầu biểu cảm và văn biểu cảm:

1- Nhu cầu biểu cảm của con người

_Văn biểu cảm chỉ là 1 trong vô vàn những cách biểu cảm của con người, còn có những cách biểu cảm khác như ca hát, vẽ tranh, gẩy đàn...

* VD 1: 2 câu ca dao sgk –71

- Câu 1: thổ lộ tình cảm thương cảm, xót xa cho những cảnh đời oan trái.

- Câu 2: thể hiện cảm xúc vui sướng, hạnh phúc như chẽn lúa đòng đòng phơi mình tự do dưới ánh nắng ban mai.

- Văn biểu cảm: là văn bản viết ra nhằm biểu đạt tình cảm, cảm xúc...

- Các thể loại văn biểu cảm: thư, thơ, văn.

2- Đặc điểm chung của văn biểu cảm:

*VD 2: 2 đoạn văn sgk – 72

- Đoạn1 : biểu hiện nỗi nhớ bạn và nhắc lại những kỉ niệm xưa.

- Đoạn 2 : biểu hiện tình cảm gắn bó với quê hương, đất nước.

=> là những tình cảm đẹp thấm nhuần tư tưởng nhân văn

- Đoạn 1: là biểu cảm trực tiếp

-> người viết gọi tên đối tượng biểu cảm, nói thẳng tình cảm của mình (cách này thường gặp trong thư từ, nhật kí, văn chính luận)

- Đoạn 2 : là biểu cảm gián tiếp-> tác giả không nói trực tiếp mà gián tiếp thể hiện tình yêu quê hương đất nước (đây là cách biểu cảm thường gặp trong tác phẩm văn học).

-Đoạn 1: Thương nhớ ôi, xiết bao mong nhớ, các KN.

- Đoạn 2: là chuỗi hình ảnh và liên tưởng.

* Ghi nhớ: sgk-73

II- Luyện tập:

1- Bài 1:

- Đoạn b: là biểu cảm vì nhà văn đã biến hoa hải đường thành tình cảm.

- Nội dung biểu cảm của đoạn văn:

+ Hải đường rộ lên hàng trăm đoá hoa ở đầu cành phơi phới như 1 lời chào hạnh phúc.

+ Hải đường có màu đỏ thắm rất quí, hân hoan, say đắm.

+ Hoa hải đường rực rỡ, nồng nàn nhưng không có vẻ gì là yểu điệu thục nữ, cánh hoa khum khum như muốn phong lại cái nụ cười má lúm đồng tiền.

2- Bài 2:

Hai bài thơ đều là biểu cảm trực tiếp vì cả 2 bài đều trực tiếp nêu tư tưởng, tình cảm, không thông qua 1 phương tiện trung gian như miêu tả, kể chuyện nào cả.

Hoạt động của thầy - trò

Nội dung kiến thức

Hướng dẫn tự học :

- HS đọc chú thích

- Em hãy nêu vài nét về tác giả Trần Nhân Tông ?

- Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?

- Yêu cầu đọc: Giọng chậm rãi, ung dung, thanh thản, nhịp 4/3, 2/2/3.

- GV giới thiệu từ khó theo chú thích SGK

- Đọc 2 câu thơ đầu – 2 câu đầu tả cảnh gì ?

- Cảnh chiều trong thôn xóm được dịch nghĩa như thế nào? (Sau thôn trước thôn đều mờ mờ như khói phủ.

Bên bóng chiều (cảnh vật) nửa như có nửa như không)

- Cụm từ: Bán vô bán hữu (nửa như có nửa như không) có nghĩa gì? (Phản ánh cái thời điểm nhìn cảnh vật vào lúc chiều sắp tối, nên nhà thơ có cảm nhận “nửa như có nửa như không”.

- Lời thơ cho ta thấy cảnh vật ở đây có gì đặc biệt?

- Em hãy hình dung tưởng tượng cảnh này? (Đó là cảnh chiều muộn mùa thu vùng thôn quê Bắc Bộ. Thôn xóm như có màu khói của sương bao phủ khiến cảnh vật nhạt nhoà trong sương)

- Cảnh tượng ấy gợi cho em vẻ đẹp như thế nào ?

- GV: Cảnh thoáng, nhẹ, khiến tâm hồn con người như cũng lâng lâng, mơ mộng nên nhìn thấy làng xóm, khói sương êm ả, thanh bình như thế.

- Đọc hai câu thơ sau, hai câu này nói về cảnh gì ?

- Cảnh chiều ở ngoài cánh đồng được dịch như thế nào ? (Trong tiếng sáo mục đồng dẫn trâu về hết. Từng đôi cò trắng hạ cánh xuống đồng).

- Em hãy hình dung tưởng tượng cảnh được gợi tả trong lời thơ trên ? (Chiều xuống từ cánh đồng, trâu theo tiếng sáo của trẻ trở về làng và khi đó trên nền trời xuất hiện những cánh cò bay liệng xuống đồng)

- Cảnh chiều được tả bằng những ấn tượng nào? (Thính giác: Tiếng sáo mục đồng và thị giác: cò trắng)

- Vì sao khi tả cảnh chiều nơi đồng quê, tác giả chỉ cần dùng hai chi tiết: tiếng sáo mục đồng và cò trắng từng đôi liệng xuống đồng ?

- Những ấn tượng ấy gợi cho em một không gian như thế nào ? và gợi cuộc sống đồng quê ra sao ?

- Bức tranh minh hoạ trong sách gợi cho em cảm giác gì? (Thân quen, gần gũi)

- Bài thơ đựơc viết theo thể thơ nào? Phương thức biểu đạt? (Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt. Miêu tả- biểu cảm).

- Miêu tả đã tạo thành bức tranh quê với những nét đẹp nào? (Bức tranh quê giản dị, nên thơ, yên ả, thanh bình, người và cảnh hoà hợp).

- Qua bài thơ tác giả đã bộc lộ tình cảm gì? (Tình cảm yêu mến ân tình với quê hương).

- Bài thơ cho em hiểu thêm gì về ông vua Trần Nhân Tông? (Là vị vua hiền có tâm hồn bình dị, gần gũi với làng quê).

- Từ đó em hiểu thêm gì về thời nhà Trần trong lịch sử? (Là thời đại sản sinh những ông vua hiền, những ông vua yêu nước, văn võ song toàn).

- HS đọc ghi nhớ.

- Dựa vào chú thích*, em hãy nêu một vài nét về tác giả ?

- Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh nào?

- Hướng dẫn đọc: giọng êm ái, ung dung, chậm rãi.

- Xác định nhân vật trữ tình? (ta ).

- Xác định đối tượng trữ tình? (cảnh vật Côn Sơn)

- Bài thơ miêu tả cảnh gì? (cảnh vật Côn Sơn và con người giữa cảnh vật Côn Sơn)

- Cảnh vật Côn Sơn được giới thiệu qua những câu thơ nào?

- Tác giả miêu tả những nét tiêu biểu nào của cảnh?

- Có gì độc đáo trong cách tả suối, tả đá? (Tả suối bằng âm thanh, tả đá bằng màu rêu)

- Cách tả đó gợi cảnh tượng thiên nhiên như thế nào ?

- Hình ảnh thông mọc như nêm và bóng trúc râm gợi tả nét đặc sắc nào của rừng Côn Sơn? (Rừng Côn Sơn nhiều thông, trúc nên thoáng mát)

- Trong quan niệm người xưa, thông và trúc là loại cây gợi sự thanh cao. Vậy thông và trúc Côn Sơn gợi cảm giác về một thiên nhiên như thế nào ?

- Những lời thơ giới thiệu cảnh vật Côn Sơn cho ta thấy những vẻ đẹp nào của thế giới tạo vật?

- Bài thơ có ý nghĩa gì ?

- Tác giả say sưa ca ngợi cảnh trí Côn Sơn. Điều đó cho em hiểu gì về tác giả Nguyễn Trãi? (Tác giả là người yêu và hiểu thiên nhiên Côn Sơn, là người quý trọng những giá trị của thiên nhiên)

- GV: Đối với Nguyễn Trãi, Côn Sơn là vùng đất gắn bó với nhiều kỉ niệm từ thuở ấu thơ đến lúc tuổi già. Nơi đây có núi non hùng vĩ, cây cối tốt tươi, sơn thuỷ hữu tình. Mỗi hòn đá, gốc cây, ngọn suối, đất nước và mây trời Côn Sơn đều gắn bó với Nguyễn Trãi. Vì thế bài Côn Sơn ca là tiếng nói cất lên từ trái tim sâu nặng, da diết của Nguyễn Trãi.

- Hoà vào cảnh vật Côn Sơn là một con người. Con người ấy nhân danh ta. Hãy tập hợp những lời thơ về ta trong tương quan với suối, đá, thông, trúc?

- Em có nhận xét gì về cách dùng từ của tác giả ?

Đại từ “ ta” lặp lại 5 lần có tác dụng gì ?

- GV: Ngoài điệp từ tác giả còn sử dụng...

- Bài thơ cho ta thấy con người nhân danh “ta” có những nhu cầu, sở thích gì? (Được sống hoà hợp với thiên nhiên. Tìm kiếm sự thanh cao, tươi mát cho tâm hồn)

- Bài thơ cho ta hiểu thêm gì về Nguyễn Trãi? (Tâm hồn thanh cao, giàu cảm xúc thi nhân)

- Qua đó bài thơ muốn ca ngợi điều gì ?

- GV bình: bình giảng – 41

- Bài thơ có giá trị gì về nội dung? (Bài ca về cảnh đẹp Côn Sơn. Bài ca về niềm vui sống thanh thản của con người giữa thiên nhiên tươi đẹp).

- Qua bài thơ em hiểu thêm gì về tác giả? (Yêu quí TN, tâm hồn thanh cao giàu cảm xúc – nhân cách trong sạch).

- Em xếp bài thơ này vào kiểu văn bản nào? Em hiểu gì về đặc điểm của văn biểu cảm? (Biểu cảm: là phương thức bộc lộ cảm xúc tâm hồn trước đời sống. Văn biểu cảm có thể viết bằng thơ)

- HS đọc ghi nhớ.

- Hai bài thơ đã bộc lộ đựơc những cảm xúc gì ?

- Em có nhận xét gì về bố cục của hai bài thơ ?

- Cách ví von tiếng suối của Nguyễn Trãi trong hai câu thơ:

Côn Sơn suối chảy rì rầm

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai

và của Hồ Chí Minh trong câu thơ:

Tiếng suối trong như tiếng hát xa

(Cảnh khuya) có gì giống và khác nhau ?

A- Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra (Thiên Trường vãn vọng):

I- Đọc, tìm hiểu chung:

1- Tác giả: Trần Nhân Tông (1258-1308) là một ông vua yêu nước anh hùng.

- Là một nhà văn hoá, một nhà thơ tiêu biểu của thời Trần.

2- Tác phẩm: sáng tác trong dịp về thăm quê.

II- Đọc- Hiểu văn bản:

1- Cảnh chiều trong thôn xóm:

Thôn hậu thôn tiền đạm tự yên

Bán vô bán hữu tịnh dương biên

-> Cảnh vật hiện lên không rõ nét, nửa hư, nửa thực, mờ ảo.

=> Gợi vẻ đẹp mơ màng, yên tĩnh nơi thôn dã.

2- Cảnh chiều ngoài cánh đồng:

Mục đồng nghịch lí ngưu quy tận

Bạch lộ song song phi hạ điền

-> Dấu hiệu đặc trưng của đồng quê buổi chiều

=> Gợi không gian thoáng đãng, cao rộng, yên ả, trong sạch. Gợi cuộc sống bình yên hạnh phúc, con người hoà hợp với thiên nhiên.

*Ghi nhớ: SGK –77.

B- BÀI CA CÔN SƠN

(Côn Sơn ca)

I- Đọc tìm hiểu chung

1- Tác giả: Nguyễn Trãi (1380-1442) là anh hùng dân tộc, là danh nhân văn hoá thế giới.

2- Tác phẩm: sáng tác trong thời kì Nguyễn Trãi về quê sống ẩn dật ở Côn Sơn (quê ngoại trang ấp của ông ngoại Trần Nguyên Đán)

II- Đọc - Hiểu văn bản:

1- Cảnh vật Côn Sơn:

Côn Sơn suối chảy rì rầm…

Côn Sơn có đá rêu phơi…

Trong rừng thông mọc như nêm…

Trong rừng có bóng trúc râm…

=> Gợi một thiên nhiên lâu đời, nguyên thuỷ.

Gợi cảm giác thanh cao, mát mẻ, trong lành.

Gợi vẻ đẹp ngàn xưa, thanh cao, yên tĩnh.

=> Ca ngợi vẻ đẹp Côn Sơn.

2- Con người giữa cảnh vật Côn Sơn:

Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai

Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm

Tìm nơi bóng mát ta lên ta nằm

Trong màu xanh mát ta ngâm thơ nhàn

-> Điệp từ “ ta” nhấn mạnh sự có mặt của “ta” ở mọi nơi đẹp của Côn Sơn.

Sử dụng một loạt động từ khẳng định tư thế làm chủ của con người trước thiên nhiên.

=> Ca ngợi sức sống thanh cao, hoà hợp giữa con người với thiên nhiên đẹp trong lành.

* Ghi nhớ :SGK –81

C- Tổng kết:

- Cảm xúc về cái đẹp, cái nên thơ của quê hương, lòng yêu quê hương, cảm xúc về cuộc sống thanh thản trong sự hoà hợp với thiên nhiên.

- Bố cục:

+ Bài ca Côn Sơn: Theo mạch cảm xúc gắn với hoạt động của nhân vật.

+ Thiên trường Văn vọng: từ cảm xúc chung với làng quê đến cảm xúc cụ thể

Luyện tập:

Bài 1(81):

- Cả hai bài thơ đều là sản phẩm của tâm hồn thi sĩ, những tâm hồn có khả năng hoà nhập với thiên nhiên. Cả hai bài thơ cùng nghe tiếng suối mà như nghe nhạc trời. Mặc dù một bên nhạc trời là đàn cầm còn một bên là tiếng hát. Đàn cầm và tiếng hát khác nhau nhưng đều thể hiện âm thanh.

Hoạt động của thầy -trò

Nội dung kiến thức

- Hs đọc VD a.

- Giải nghĩa các từ in đậm ?

- Tại sao các câu văn dưới đây dùng các từ HV (in đậm) mà không dùng các từ thuần việt có nghĩa tương tự (ghi trong ngoặc đơn) ?

- Hs đọc vd b.

- Giải nghĩa các từ in đậm ?

- Các từ HV trên tạo được sắc thái gì cho đoạn văn ?

- Khi nói viết, trong nhiều trường hợp, người ta dùng từ HV mà không dùng các từ thuần Việt có nghĩa tương tự để làm gì ?

- Theo em, trong mỗi cặp câu dưới đây, câu nào có cách diễn đạt hay hơn ? vì sao ? (câu sau diễn đạt hay hơn- vì nó phù hợp với h.c giao tiếp)

- Em có nhận xét gì về cách dùng từ HV trong 2 cặp câu ở VD ab sgk ?( dùng không đúng, không cần thiết. Nó làm câu văn kém trong sáng và không phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp)

- Trong khi nói viết, khi gặp 1 cặp từ thuần Việt – Hán Việt đồng nghĩa thì chúng ta sẽ giải quyết như thế nào ? (khi cần tạo sắc thái biểu cảm thì dùng từ Hán Việt, nhưng không nên lạm dụng)

- Hs đọc Ghi nhớ .

- Phân nhóm để hs chuẩn bị bài.

- Chọn từ ngữ trong ngoặc đơn để điền vào chỗ trống:

- Tại sao người VN thích dùng từ Hán Việt để đặt tên người, tên địa lí ?

- Đọc đv, tìm những từ ngữ Hán Việt góp phần tạo sắc thái cổ xưa?

- Nhận xét về việc dùng từ Hán Việt ?

I- Sử dụng từ HV:

1- Sử dụng từ HV để tạo sắc thái biểu cảm:

* VD a:

- Phụ nữ: đàn bà->trang trọng

- Từ trần: chết ; mai táng: chôn ->thể hiện thái độ tôn kính.

- Tử thi: xác chết ->tạo sắc thái tao nhã, tránh gây cảm giác ghê sợ.

*VD b: sgk- 82

- Kinh đô: nơi đóng đô của nhà vua

- Yết kiến: gặp gỡ người bề trên với tư cách là khách.

- Trẫm, bệ hạ, thần: từ dùng để xưng hô trong XHPK

->Tạo sắc thái cổ, phù hợp với bầu không khí XH xưa

* Ghi nhớ : sgk –82

2- Không nên lạm dụng từ Hán Việt:

* VD a,b: sgk (82).

* Ghi nhớ: sgk –83.

II- Luyện tập

1- Bài 1: (83)

2- Bài 2: (83)

- Vì từ Hán Việt mang sắc thái trang trọng.

- VD: Hoàng Thanh Vân, Hoàng Long, Hải Dương, Trường Sơn, Cửu Long => mang sắc thái trang trọng.

3- Bài 3: (84)

- Giảng hoà, cầu thân, hoà hiếu, nhan sắc tuyệt trần.

4- Bài 4: (84)

- Dùng từ Hán Việt là không phù hợp, phải thay bằng từ thuần Việt: bảo vệ = giữ gìn, mĩ lệ = đẹp đẽ.

Hoạt động của thầy-trò

Nội dung kiến thức

- Hs đọc bài văn: Tấm gương.

- Bài văn đã nêu lên được những p/chất gì của tấm gương ?

- Người viết nêu ra những phẩm chất của tấm gương để nhằm mục đích gì ?

-Gv: Mục đích của tác giả không phải là miêu tả tấm gương mà chỉ mượn tấm gương để biểu đạt tình cảm của mình....

- Để biểu đạt tình cảm đó, tác giả bài văn đã làm như thế nào ?

- Gv kết luận:

- Bố cục bài văn gồm mấy phần? Phần MB và KB có quan hệ với nhau như thế nào? Phần TB đã nêu lên những phẩm chất gì? những ý đó liên quan đến chủ đề bài văn như thế nào?

- Gv: Nội dung bài văn là biểu dương tính trung thực. Hai ví dụ về Mạc Đĩnh Chi và Trương Chi là ví dụ về 1 người đáng trọng và 1 người đáng thương, nhưng nếu soi gương thì gương cũng không vì tình cảm mà nói sai sự thật.

- Bài văn biểu cảm thường có bố cục mấy phần ?

- Tình cảm và sự đánh giá của tác giả trong bài văn có rõ ràng, chân thực không? Điều đó có ý nghĩa như thế nào đối với giá trị của bài văn ?

- Gv chốt lại:

- Hs đọc đoạn văn.

- Đoạn văn biểu hiện tình cảm gì? Tình cảm ở đây được biểu hiện trực tiếp hay gián tiếp? Em dựa vào dấu hiệu nào để đưa ra nhận xét đó?

-Văn biểu cảm có những đ.điểm gì ?

- Hs đọc bài văn.

- Bài văn thể hiện tình cảm gì?

- Việc miêu tả hoa phượng đóng vai trò gì trong bài văn biểu cảm này?

- Vì sao tác giả gọi hoa phượng là hoa học trò?

- Hãy tìm mạch ý của bài văn?

- Bài văn này biểu cảm trực tiếp hay gián tiếp?

I- Tìm hiểu đặc điểm của văn biểu cảm:

1- Bài văn: Tấm gương

a. Nêu phẩm chất của tấm gương:

- Trung thực, khách quan, ghét thói xu nịnh, dối trá.

- Giúp con người thấy được sự thật có thể đó là sự thật đau buồn, cay đắng.

* Nhằm biểu đạt tình cảm:

- Biểu dương người trung thực.

- Phê phán kẻ dối trá.

=> Mỗi bài văn biểu cảm tập trung biểu đạt 1 tình cảm chủ yếu.

b. Để biểu đạt tình cảm đó, tác giả bài văn đã mượn hình ảnh tấm gương làm điểm tựa. Vì tấm gương luôn phản chiếu trung thành mọi vật xung quanh. Nói với gương, ca ngợi gương là gián tiếp ca ngợi người trung thực.

=> Để biểu đạt tình cảm ấy, người viết có thể chọn hình ảnh có ý nghĩa ẩn dụ, tượng trưng để gửi gắm tình cảm...

c. Bố cục: 3 phần

- MB (Đ1): Nêu phẩm chất của tấm gương

- TB: Nói về đức tính của tấm gương.

- KB (đoạn cuối): Khẳng định lại phẩm chất của tấm gương.

=> Bài văn biểu cảm thường có bố cục 3 phần như mọi bài văn khác.

d. Tình cảm và sự đánh giá của tác giả rõ ràng chân thực, không thể bác bỏ. Hình ảnh tấm gương có sức khêu gợi, tạo nên giá trị của bài văn.

=> Tình cảm trong bài phải rõ ràng, trong sáng, chân thực thì bài văn biểu cảm mới có giá trị.

2- Đoạn văn của Nguyên Hồng:

- Thể hiện tình cảm cô đơn, cầu mong sự giúp đỡ và cảm thông -> biểu hiện trực tiếp (tiếng kêu, lời than, câu hỏi biểu cảm)

* Ghi nhớ: sgk (86)

II- Luyện tập:

Bài văn: Hoa học trò.

a- Thể hiện tình cảm buồn nhớ khi xa trường, xa bạn lúc nghỉ hè.

- Mượn hình ảnh hoa phượng để biểu đạt tình cảm. Hoa phượng là hình ảnh ẩn dụ tượng trưng.

- Hoa phượng là hoa học trò vì hoa phượng gắn bó với sân trường, với học sinh, với những ngày hè chia tay nhớ nhung da diết.

b- Mạch ý của bài văn chính là sắc đỏ của hoa phượng cháy lên trong nỗi buồn nhớ của học trò lúc chia tay.

c- Dùng hoa phượng để nói lên lòng người là biểu cảm gián tiếp.

Hoạt động của thầy – trò

Nội dung kiến thức

- HS đọc kĩ 5 đề văn trong sgk – 88

- Em hãy chỉ ra đối tượng biểu cảm và tình cảm cần biểu hiện trong 5 đề đó?

- Em có nhận xét gì về đề văn biểu cảm?

- GV kết luận:

- Xác định đối tượng biểu cảm của đề văn bên?

- Em hình dung và hiểu như thế nào về đối tượng ấy?

- Sắp xếp các ý theo bố cục 3 phần?

- MB cần nêu gì ?

- TB nêu những ý gì ?

- Em hãy hình dung nụ cười của mẹ?

- Có phải lúc nào mẹ cũng nở nụ cười không? Đó là những lúc nào?

- KB cần nêu gì ?

- Em sẽ viết như thế nào để bày tỏ được lòng biết ơn, niềm yêu thương và kính trọng đối với mẹ?

- Để làm 1 bài văn biểu cảm cần tiến hành qua những bước nào? Thông thường em có làm như vậy không?

- Gọi hs đọc Ghi nhớ sgk -88

- Hs đọc bài văn.

- Bài văn biểu đạt tình cảm gì ?

- Hãy đặt cho bài văn 1 nhan đề và 1 đề văn thích hợp?

- Hãy nêu lên dàn ý của bài văn ?

- Chỉ ra phương thức biểu cảm của bài văn?

I- Đề văn biểu cảm và các bước làm bài văn biểu cảm :

1- Đề văn biểu cảm :

- Đối tượng biểu cảm: Dòng sông quê hương, đêm trăng trung thu, nụ cười của mẹ, tuổi thơ, loài cây.

- Tình cảm cần biểu hiện: Nêu những tình cảm chân thật của mình đối với dòng sông quê hương, đêm trăng trung thu...

=> Đề văn biểu cảm bao giờ cũng nêu ra đối tượng biểu cảm và định hướng tình cảm cho bài văn.

2- Các bước làm bài văn biểu cảm :

Đề bài : cảm nghĩ về nụ cười của mẹ

a, Tìm hiểu đề và tìm ý

- Đối tượng biểu cảm : nụ cười của mẹ

b, Lập dàn ý:

* MB: Nêu cảm xúc đối với nụ cười của mẹ. Nụ cười ấm lòng.

* TB : Nêu những biểu hiện, sắc thái nụ cười của mẹ.

- Nụ cười vui thương yêu

- Nụ cười khuyến khích

- Nụ cười an ủi.

- Những khi vắng nụ cười của mẹ

* KB: Lòng yêu thương và kính trọng mẹ

c, Viết bài:

d, Sửa bài:

* Ghi nhớ : sgk –88

III-Luyện tập

a, Bài văn biểu đạt tình cảm tự hào và yêu tha thiết quê hương.

- Nhan đề: quê hương An Giang

- Đề văn: cảm nghĩ về quê hương

b, Dàn bài:

* MB: GT tình yêu quê hương An Giang

* TB: Biểu hiện tình yêu mến quê hương

- Tình yêu quê từ thủa bé

- Tình yêu quê hương trong chiến đấu và những tấm gương yêu nước

* KB: Tình yêu quê hương với nhận thức của người từng trải, trưởng thành.

c, Phương thức biểu cảm : Vừa biểu cảm trực tiếp nỗi lòng mình vừa biểu cảm gián tiếp khi nói đến thiên nhiên tươi đẹp và con người anh hùng của quê hương.

Hoạt động của thầy – trò

Nội dung kiến thức

- Hs đọc chú thích về Tác giả - tác phẩm

- GV nêu 1 vài ý chính.

- Hướng dẫn đọc: giọng vừa dịu, vừa mạnh, vừa ngậm ngùi.

- GV đọc-hs đọc-nhận xét.

- GV giải thích từ khó

? Về thể thơ, bài thơ này giống với những bài thơ nào vừa học? vì sao?

? Bài thơ có nhan đề “Bánh trôi nước”. Vậy em hiểu thế nào là bánh trôi nước ?

? Có ý kiến cho rằng bài thơ có tính đa nghĩa. Vậy thế nào là tính đa nghĩa trong thơ?

? Bài thơ có mấy nghĩa, đó là những nghĩa gì?

? Với nghĩa thứ nhất bánh trôi nước đã được miêu tả như thế nào? Chú ý các từ ngữ: trắng, tròn, chìm, nổi, rắn nát, lòng son.

(- Bánh có màu trắng của bột, bánh được nặn thành viên tròn.

- Nếu nhào bột mà nhiều nước quá thì nhão (nát), ít nước quá thì rắn (cứng).

- Khi đun sôi nước để luộc bánh chín thì nổi lên, bánh chưa chín thì chìm.

- Nhân bánh được làm bằng mật hoặc đường phên nên khi chín thường có màu đỏ như son)

? Em có nhận xét gì về cách miêu tả bánh trôi của tác giả ?

? Với nghĩa thứ 2, vẻ đẹp, phẩm chất cao quí và thân phận chìm nổi của người phụ nữ được gợi lên như thế nào? Chú ý các cụm từ: ba chìm, rắn nát mặc dầu, giữ tấm lòng son.

- Gv: Qua ngòi bút tài tình của Hồ Xuân Hương, cái bánh trôi nước không đơn thuần chỉ là cái bánh bình thường mà còn trở thành 1 ẩn dụ thể hiện cuộc đời và số phận của người phụ nữ trong xã hội phong kiến

? Trong 2 nghĩa đó, nghĩa nào quyết định giá trị bài thơ? vì sao?

- Gv: Bài thơ Bánh trôi nước đã cho ta thấy hình thể xinh đẹp, phẩm chất trong trắng son sắt, cùng thân phận chìm nổi của người phụ nữ VN xưa 1 cách sâu sắc. Với bài thơ này, nữ sĩ Hồ Xuân Hương đã 2 lần hoá thân, vừa làm chiếc bánh trôi, vừa nhân danh người phụ nữ để tự sự với bạn đọc, truyền tới bạn đọc những tình cảm trong sáng, nhân đạo. Bánh trôi nước đúng là 1 áng văn chương đa nghĩa độc đáo.

- Hs đọc ghi nhớ.

- Hãy ghi lại những câu hát than thân đã học ở bài 4 (kể cả phần đọc thêm) bắt đầu bằng 2 từ “Thân em” ?

I- Đọc, tìm hiểu chung :

1- Tác giả: Hồ Xuân Hương.

- Bà là người có học, có tài làm thơ, cuộc đời bà gặp nhiều bi kịch.

- Bà được mệnh danh là bà chúa thơ Nôm.

2- Tác phẩm: Bài thơ nằm trong chùm thơ vịnh vật, vịnh cảnh

- Là bài thơ trữ tình đặc sắc, nổi tiếng, tiêu biểu cho tư tưởng nghệ thuật của bà.

II- Đọc - Hiểu văn bản:

- Thể thơ: thất ngôn tứ tuyệt.

- Bánh trôi nước: chú thích sgk –95

- Tính đa nghĩa trong thơ: là 1 thuộc tính của ngôn ngữ văn chương, thi ca nói chung

- Bài thơ có 2 nghĩa:

+ Nói về bánh trôi nước khi đang được luộc chín.

+ Phản ánh vẻ đẹp, phẩm chất và thân phận của người phụ nữ trong xã hội cũ.

1- Hình ảnh chiếc bánh trôi nước :

=>Miêu tả rất giống bánh trôi ngoài đời.

2- Nét đẹp phẩm chất, thân phận người phụ nữqua chiếc bánh trôi:

- Vừa trắng lại vừa tròn ->Về hình thức thì xinh đẹp.

- Bảy nổi ba chìm ->Về số phận thì chìm nổi, bấp bênh trước cuộc đời.

- Giữ tấm lòng son ->Về phẩm chất thì dù gặp cảnh ngộ như thế nào vẫn giữ sự chung thuỷ, sắt son.

=> Nghĩa thứ 2 là chính, nghĩa thứ nhất chỉ là phương tiện để chuyển tải nghĩa sau. Và chính nghĩa sau đã làm nên giá trị của bài thơ.

* Ghi nhớ : sgk –95

* Luyện tập:

- Thân em như tấm lụa đào...

- Thân em như hạt mưa sa...

- Thân em như hạt mưa rào.

Hạt sa xuống giếng hạt ... vườn hoa.

- Thân em như giếng giữa đàng. Người khôn rửa mặt, người phàm ...

- Thân em như miếng cau khô.

Người thanh tham mỏng, người thô tham dày.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

- HS đọc sgk ( 91-92).

- GV: khái quát lại 1 vài nét chính về tác giả - tác phẩm: Thời đại Đặng Trần Côn sống và sáng tác Chinh phụ ngâm khúc là thời đại bắt đầu có các cuộc khởi nghĩa nông dân (1737, 1739, 1740). Cuộc chiến tranh được nói trong tác phẩm là chiến tranh đàn áp nông dân khởi nghĩa.

? Chinh phụ ngâm khúc là gì ?

? Em hiểu thế nào về thể thơ song thất lục bát? (về số câu, số chữ trong các câu và cách hiệp vần trong 1 khổ thơ)

- GV: Tác phẩm dài 408 câu đã thể hiện muôn vàn đợt sóng tình cảm của người chinh phụ - người vợ có chồng ra trận.

- Hướng dẫn đọc: chậm chậm, đều đều, buồn buồn, ngắt nhịp 3/4(3/2/2), 3/3, 4/4

- Hs đọc chú thích.

? Văn bản này được biểu đạt bằng phương thức nào? Vì sao? (Văn bản biểu cảm - Vì nó đã diễn tả được nỗi nhớ nhung của lòng người)

? Nỗi nhớ ấy là của ai? Nỗi nhớ ấy diễn ra trong hoàn cảnh nào? (Nỗi nhớ của người vợ có chồng đi chiến trận - Hoàn cảnh có chiến tranh)

? Nỗi nhớ ấy được diễn tả qua mấy khúc ngâm? Em hãy chỉ ra giới hạn và nội dung từng đoạn?

- HS đọc khúc ngâm thứ nhất.

? Cuộc chia tay được nói tới qua câu thơ nào ?

? Cách xưng hô “chàng –thiếp” có ý nghĩa gì? (Cách xưng hô thắm thiết của vợ chồng thời phong kiến. Thể hiện tình cảm ở độ nồng nàn hạnh phúc)

? Ở đây tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì? Em hãy chỉ ra các phép đối lập đó và nêu tác dụng của nó?

- Gv: Cách nói chàng thì đi, thiếp thì về muốn diễn tả nỗi sầu đôi ngả. Người chinh phụ thương chồng phải đi vào cõi xa mưa gió, còn nàng thì trở về với bổn phận của người vợ trong cảnh lẻ loi chăn gối.

? Ấn tượng đầu tiên về sự cách ngăn được thể hiện bằng hình ảnh nào ?

? Em hãy hình dung xem cảnh tượng này như thế nào ? (Không gian bao la vô tận. Gợi rõ thân phận nhỏ bé và cảm giác trống trải của lòng người)

? Tác dụng của hình ảnh đó trong việc diễn tả nỗi lòng li biệt ?

? Qua 4 câu thơ đầu, nỗi sầu chia li của người vợ đã được gợi tả như thế nào ? (Qua 4 câu đầu thực tế chia li và nỗi sầu chia li đã được gợi tả rất ấn tượng. Mây biếc, núi xanh là thiên nhiên trong đoạn thơ gợi cho người đọc 1 cảm giác bâng khuâng, man mác, thăm thẳm của cảnh li biệt. Hình ảnh tuôn màu mây biếc đã góp phần tạo nên cái mênh mông của nỗi sầu ngang tầm vũ trụ)

? Ý nghĩa của 4 câu thơ đầu là gì ?

- Hs đọc khúc ngâm thứ 2

- Gv: Hàm Dương, Tiêu Tương là những địa danh của Trung Quốc cách xa nhau đến hàng ngàn dặm, nó mang ý nghĩa tượng trưng cho sự xa cách.

? Qua 4 câu khổ thứ 2, nỗi sầu đó đựơc gợi tả thêm như thế nào ? (Tiếp tục diễn tả nỗi sầu chia li trong độ tăng trưởng: ở khổ trên mới nói đến sự cách ngăn, ở khổ này sự cách ngăn đã là mấy trùng. Có điều sự chia li ở đây là chia li về cuộc sống, về thể xác còn tình cảm, tâm hồn vẫn gắn bó thiết tha)

? Các phép đối còn ngảnh lại-hãy trông sang trong 2 câu 7 chữ, cách điệp và đảo vị trí của 2 địa danh Hàm Dương-Tiêu Tương có ý nghĩa gì trong việc gợi tả nỗi sầu chia li?

- Gv: Nỗi sầu chia li được gợi tả rất đặc sắc trong các cụm từ đối nghĩa: ngảnh lại-trông sang và cách đảo ngữ của 2 địa danh: Hàm Dương-Tiêu Tương đã làm cho nỗi đau tăng thêm. Các câu thơ trở nên thống thiết, ai oán , não nùng.

- Hs đọc khúc ngâm thứ 3.

? Nỗi sầu đó được tiếp tục nâng cao trong khổ cuối như thế nào? (Khổ cuối tiếp tục gợi tả nỗi sầu chia li oái oăm, nghịch chướng theo độ tăng trưởng đã đến cực độ. ở khổ trên, còn có địa danh Hàm Dương- Tiêu Tương để có ý niệm về sự xa cách. Nhưng ở khổ cuối thì xa cách đã tới độ hoàn toàn mất hút vào ngàn dâu)

? Các điệp từ cùng, thấy trong 2 câu 7 chữ và cách nói về ngàn dâu, màu xanh của ngàn dâu có tác dụng gì trong việc gợi tả nỗi sầu chia li ?

- Khúc ngâm thứ 3 cho ta thấy được tâm trạng gì của người vợ trẻ ?

- Hs đọc Ghi nhớ

- Gv: Đoạn ngâm khúc về cuộc chia tay của đôi vợ chồng trẻ trong tác phẩm Chinh phụ ngâm cho ta thấy: nỗi sầu chia li của người chinh phụ lúc tiễn chồng ra trận đã như nhuốm cả vào mây, trời, núi non, cảnh vật, cây cối. Nỗi sầu này vừa có ý nghĩa tố cáo chiến tranh phi nghĩa, vừa thể hiện niềm khát khao hạnh phúc lứa đôi của người phụ nữ. Đoạn thơ có giá trị nhân đạo, nhân văn thấm thía.

- Hãy phân tích màu xanh trong đoạn thơ bằng cách:

+ Ghi đủ các từ chỉ màu xanh ?

+ Phân biệt sự khác nhau trong các màu xanh ?

I- Đọc, tìm hiểu chung:

1.Tác giả: Chinh phụ ngâm khúc do ông Đặng Trần Côn sáng tác (Khoảng 1741-1742) bằng chữ Hán, theo thể thơ tự do cổ điển.

- Đoàn Thị Điểm dịch sang tiếng Việt (viết bằng chữ nôm) theo thể song thất lục bát.

2.Tác phẩm:

- Chinh phụ ngâm khúc: Là khúc ngâm của người vợ có chồng ra trận.

- Thể thơ: Song thất lục bát: sgk –92

- Tác phẩm dài 408 câu.

Đoạn trích thể hiện tình cảm 2 vợ chồng trong ngày đầu chia li.

* Đọc:

* Chú thích

* Bố cục: 3 đoạn

- Khúc ngâm 1: nói về nỗi trống trải của lòng người trước thực tế chia li phũ phàng.

- Khúc ngâm 2: nói về nỗi xót xa trong cách trở núi sông.

- Khúc ngâm 3: nói về nỗi sầu thương trước bao cảnh vật.

II- Đọc - hiểu văn bản:

1- Khúc ngâm thứ nhất:

Chàng thì đi cõi xa mưa gió

Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn