Quảng canh là gì (Extensive Farming), Vai trò và bản chất

Quảng canh là gì? Đây là một khái niệm chỉ về một phương thức sản xuất trong nông nghiệp. Phương pháp này có ý nghĩa, vai trò như thế nào với một nước nông nghiệp như Việt Nam mời bạn cùng Trang Tài Liệu khám phá qua nội dung bài viết sau.

Quảng canh nông nghiệp

Quảng canh nông nghiệp là gì?

Quảng canh nông nghiệp là phương thức sản xuất nhằm tăng sản lượng nông sản bằng cách mở rộng diện tích đất đai với cơ sở vật chất – kĩ thuật thấp kém, trình độ kĩ thuật lạc hậu, chủ yếu dựa vào việc sử dụng độ phì nhiêu tự nhiên của ruộng đất.

Khái niệm này còn được hiểu theo nghĩa tiến bộ hơn, đó là sự tăng sản lượng nông sản dựa trên cơ sở mở rộng diện tích ruộng đất hoặc tăng số đầu gia súc với kĩ thuật không đổi.

Quảng canh tiếng anh là gì?

Quảng canh nông nghiệp trong tiếng Anh gọi là Extensive farming hay Extensive agriculture.

Vai trò và bản chất của của quảng canh

Bản chất của quảng canh trong nông nghiệp

Quảng canh, còn được gọi là canh tác hỗn hợp hoặc canh tác đa trồng, là một phương pháp nông nghiệp truyền thống mà người nông dân trồng và chăm sóc nhiều loại cây trồng khác nhau cùng một lúc trên một miếng đất. Bản chất của quảng canh là kết hợp các loại cây trồng có lợi cho nhau để tạo ra một hệ sinh thái nông nghiệp cân đối và bền vững.

Các loại cây trồng trong quảng canh thường được chọn sao cho chúng có khả năng tương tác tích cực, giúp bảo vệ nhau khỏi sâu bệnh, cạnh tranh nguồn dinh dưỡng, và tận dụng tối đa nguồn tài nguyên như ánh sáng mặt trời, nước và đất. Quảng canh giúp cải thiện đất và tăng hiệu suất năng suất cây trồng.

Bản chất của quảng canh là sự cân nhắc kỹ lưỡng và sáng tạo của người nông dân trong việc tạo ra một mô hình canh tác hài hòa và tự nhiên, hướng đến bảo vệ môi trường và tối ưu hóa sản xuất nông nghiệp.

Vai trò của quảng canh trong nông nghiệp

Quảng canh đóng vai trò quan trọng trong nông nghiệp bền vững và hiệu quả, mang lại nhiều lợi ích cho người nông dân, môi trường và cộng đồng xung quanh. Dưới đây là những vai trò chính của quảng canh trong nông nghiệp:

1. Tăng năng suất và hiệu quả: Quảng canh cho phép kết hợp các loại cây trồng có khả năng tương tác tích cực, giúp tăng cường sử dụng tài nguyên và tối ưu hóa diện tích đất. Kết hợp những cây trồng có sự phù hợp về hình thái, thời gian sinh trưởng và yêu cầu dinh dưỡng cũng giúp tăng năng suất và hiệu quả sản xuất.
2. Bảo vệ môi trường: Quảng canh giúp giảm sự sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu, giảm khả năng rửa trôi các hóa chất vào nguồn nước và giảm tác động tiêu cực lên môi trường. Hệ thống cây trồng kết hợp trong quảng canh cũng giúp giữ đất bám chặt, hạn chế sạt lở đất và giảm sự xâm nhập của cỏ dại.
3. Tăng tính đa dạng sinh học: Việc trồng nhiều loại cây trồng trong quảng canh tạo ra môi trường sống đa dạng cho các loài sinh vật, từ vi khuẩn, vi trùng đến côn trùng và động vật nhỏ. Điều này tạo ra một hệ sinh thái phong phú và cân bằng, giúp kiểm soát tự nhiên các sâu bệnh và côn trùng gây hại.
4. Giảm chi phí: Nhờ kết hợp các cây trồng khác nhau, quảng canh giúp giảm chi phí sử dụng phân bón, thuốc trừ sâu và nước. Đồng thời, việc bảo vệ đất và nguồn nước giúp giảm thiểu sự mất mát tài nguyên và giảm chi phí tái tạo đất.
5. Tạo ra các sản phẩm đa dạng: Quảng canh cho phép nông dân trồng nhiều loại cây trồng khác nhau, từ lương thực, cây ăn quả đến cây dược liệu và cây gỗ. Điều này giúp tăng cường nguồn thu nhập và mang lại lợi ích kinh tế bền vững cho nông dân.

Quảng canh và thâm canh có gì khác biệt?

Tái sản xuất mở rộng trong nông nghiệp có thể được thực hiện theo hai phương thức: quảng canh và thâm canh. Để phân biệt hai phương thức này, C.Mác đã chỉ rõ: “Tái sản xuất mở rộng được thực hiện “quảng canh” nếu chỉ mở rộng diện tích ruộng đất và “thâm canh” nếu sử dụng hiệu quả hơn các tư liệu sản xuất.

Như vậy, ngược lại với quảng canh, thâm canh là phương thức sản xuất tiên tiến nhằm tăng sản lượng nông sản bằng cách nâng cao độ phì nhiêu kinh tế của ruộng đất, thông qua việc đầu tư thêm vốn và kĩ thuật mới vào sản xuất nông nghiệp.

Lịch sử phát triển của sản xuất nông nghiệp trong nhiều thập kỉ đã chứng minh phương thức quảng canh tái sản xuất mở rộng đã chiếm ưu thế, thậm chí đến nửa đầu thế kỉ XX, nông nghiệp trên thế giới chủ yếu được tiến hành bằng phương thức quảng canh. 

Sản lượng lương thực có hạt của thế giới từ 510 triệu tấn năm 1901 tăng lên 771 triệu tấn năm 1950, trong đó chủ yếu là do mở rộng diện tích từ 508 triệu ha lên 723 triệu cùng thời gian tương ứng, nghĩa là diện tích tăng 41,76% trong lúc đó năng suất tăng 5,68%. 

Với sự phát triển của xã hội, nhu cầu đòi hỏi về lượng nông sản ngày càng lớn, song do khả năng mở rộng diện tích bị hạn chế, con người phải chuyển sang việc nâng cao chất lượng canh tác, thông qua việc đầu tư thêm tư liệu sản xuất và sức lao động để thu được nhiều sản phẩm hơn trên đơn vị diện tích. 

Theo phương thức đó, đến giai đoạn nhất định của lịch sử, thâm canh có ý nghĩa to lớn và đóng vai trò quyết định trong sự phát triển của nông nghiệp. 

Nửa sau thế kỉ XX, sản xuất lương thực không thể dựa vào việc mở rộng diện tích mà phải dựa vào khai thác chiều sâu của đất đai, bằng cách đưa những tiến bộ kĩ thuật vào sản xuất, trước hết là giống tốt, tiếp đó đưa phân bón hóa học và giải quyết vấn đề thủy lợi. 

Nhờ vậy mà mười năm sau – 1960, sản lượng lương thực có hạt của thế giới đã tăng lên 1.025 triệu tấn (tăng 41,77% so với năm 1950). Năm 1996, sản lượng lương thực tăng lên 2049 triệu tấn, trong lúc đó diện tích sản xuất lương thực không tăng, thậm chí có giảm xuống. 

Thâm canh sản xuất nông nghiệp trở thành khuynh hướng chung có tính qui luật, gắn liền hữu cơ với sự phát triển của lực lượng sản xuất và tiến bộ khoa học kĩ thuật.

Tuy nhiên, thâm canh không thể thay thế quảng canh một cách giản đơn. Trên thực tế, thâm canh và quảng canh (theo nghĩa tiến bộ) có quan hệ mật thiết với nhau. 

Quảng canh sản xuất được áp dụng tùy vào điều kiện cụ thể ở từng nước, từng giai đoạn phát triển và tùy từng loại cây trồng, con gia súc. Chúng ta vẫn tìm thấy trong sự tác động lẫn nhau với phương thức thâm canh tái sản xuất mở rộng.

Tóm lại, quảng canh đóng góp quan trọng vào việc nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, bảo vệ môi trường và tạo ra các sản phẩm đa dạng, đồng thời giúp tăng cường sự cân bằng và đa dạng sinh học trong hệ sinh thái nông nghiệp.

Tài liệu tham khảo: Kinh tế nông nghiệp, PGS. TS. Vũ Đình Thắng, NXB Đại học Kinh tế Quốc dân, 2018