Lời nói là gì? Những yêu cầu về ngôn ngữ nói trong truyền hình
Nếu như suy nghĩ là một sức mạnh tạo nên những hệ quả lớn lao, thì lời nói lại có ảnh hưởng lớn đến đời sống con người. Suy nghĩ thì thai nghén, còn lời nói thì sản sinh. Suy nghĩ, tư tưởng xấu có thể ngăn chặn kịp, nhưng lời nói xấu thì không thể thu hồi được. Vậy lời nói là gì? Những yêu cầu về ngôn ngữ trong truyền hình là gì? Cùng tìm hiểu trong bài viết sau của Trang tài liệu nhé!
Mục lục
Lời nói là gì?
Khái niệm lời nói
Sức mạnh vô hình của lời nói là khả năng tác động và ảnh hưởng mạnh mẽ trong giao tiếp, truyền tải thông điệp, và thể hiện sự chuyên nghiệp cũng như bản lĩnh của người nói. “Nói” không chỉ là một hành động thông thường, mà là một kỹ năng quan trọng trong việc giao tiếp, tranh luận, và trình bày ý tưởng.
Những diễn giả, nhà diễn thuyết chuyên nghiệp thường tận dụng phần mở đầu để tạo ấn tượng ban đầu và thu hút sự chú ý của khán giả. Họ sử dụng nhiều kỹ năng như thống kê số liệu, tình huống gây sốc, câu chuyện hài hước, hay những câu hỏi bất ngờ để khơi gợi sự quan tâm.
Tuyệt đối quan trọng trong giao tiếp là người nói phải kết nối được với người nghe, không chỉ truyền tải thông điệp mà còn truyền tải cảm hứng. Điều này đòi hỏi người nói phải đặt mình vào vị trí của người nghe, tôn trọng và chiếm lấy trái tim của họ.
Một ví dụ điển hình về sức mạnh của lời nói là doanh nhân và nhà sáng chế Steve Jobs – người được coi như linh hồn của Apple. Những buổi thuyết trình của ông luôn gây ấn tượng mạnh đối với người xem bởi ông có giọng nói, cách thức truyền tải và tác phong vô cùng chuyên nghiệp. Lời nói của ông không chỉ giúp ông trình bày vấn đề lưu loát và cuốn hút, mà còn thể hiện sự “uy lực” của bản thân khi tranh luận và thuyết phục người khác. Người có tư duy sắc sảo và khả năng phản biện tốt sẽ có nhiều ưu thế hơn và khả năng chiến thắng cao hơn trong các cuộc tranh luận và thương thuyết.
Lời nói trong báo truyền hình
Truyền hình, khác với ngôn ngữ phát thanh, là một hình thức giao tiếp đa phương tiện sử dụng các yếu tố hình ảnh, âm thanh, ký tự, biểu bảng và biểu đồ. Ba chất liệu giao tiếp chính của truyền hình là hình ảnh (bao gồm cả hình ảnh động và tĩnh), âm thanh (bao gồm lời nói, tiếng động và âm nhạc) và chữ viết. Kết hợp những chất liệu này giúp truyền hình truyền tải thông tin sống động, sinh động, hấp dẫn và đồng thời cụ thể, chính xác, khách quan.
Hình ảnh được coi là ngôn ngữ quan trọng nhất trong truyền hình, trong khi âm thanh (đặc biệt là lời nói) đứng ở vị trí thứ hai và hỗ trợ cho hình ảnh. Trong giao tiếp truyền hình, hình ảnh thường cần sự dẫn giải thông qua lời nói. Dù hình ảnh có sống động và chân thực đến đâu, nếu thiếu lời nói, nó có thể trở nên mơ hồ, khó hiểu, rối rắm và thiếu chính xác, không còn đáng gọi là tác phẩm báo chí. Lời nói đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển tải các ý niệm trừu tượng, khái niệm phức tạp và cảm xúc sâu kín của con người. Trong các chương trình đối thoại và giao tiếp với công chúng, lời nói thậm chí còn có vai trò trung tâm, trong khi hình ảnh hỗ trợ và làm sinh động, chính xác hóa cho lời nói.
Lời nói trên truyền hình còn có tác dụng khuyến khích phản hồi của khán giả, tạo cơ hội cho công chúng xuất hiện nhiều hơn trên sóng. Ngoài ra, lời nói của nhà báo trên sóng truyền hình còn có tác dụng định hướng, dẫn dắt lời ăn tiếng nói của công chúng.
Lời nói của biên tập viên và phát thanh viên trong truyền hình có những đặc điểm và vai trò riêng biệt.
Lời nói của biên tập viên trong chương trình thời sự thường mang chất giọng đẹp, phong cách nói mềm mại, ấm áp và truyền cảm. Họ thường được lựa chọn từ đội ngũ nhà báo có nhiều kinh nghiệm trong công tác biên tập, đọc, và nói. Vai trò của biên tập viên trong chương trình thời sự thường là dẫn chương trình và đọc lời dẫn, giúp truyền tải thông tin một cách tự tin và điềm đạm. Trong các chương trình thời sự, người dẫn chương trình thường là biên tập viên hoặc phóng viên kiêm biên tập viên. Họ xuất hiện trong các trường quay đơn giản, sử dụng phong cách đơn thoại và trình bày thông tin theo hình thức “giả nói,” tức là đọc mà như nói. Lời dẫn đã được chuẩn bị trước giúp họ tự tin và điềm đạm hơn trong trình bày thông tin.
Ngoài biên tập viên – dẫn chương trình trong chương trình thời sự, trên truyền hình còn có đội ngũ dẫn chương trình trong các game shows, chương trình ca nhạc giải trí và các chương trình khác. Các dẫn chương trình này có nhiều đặc điểm khác nhau, từ mức độ am hiểu nội dung và năng khiếu đến giọng dẫn và cách thể hiện. Một số dẫn chương trình có giọng tự tin, nhạy bén, đối đáp lưu loát, linh hoạt và sống động; trong khi có những người có giọng non yếu, thiếu chiều sâu và kém duyên dáng.
Trong khi đó, lời nói của phát thanh viên là một chức danh dành riêng cho những người làm công tác đọc trên sóng. Yêu cầu chung đối với lời nói của phát thanh viên là chất giọng đẹp, có nghệ thuật đọc và nói diễn cảm. Phát thanh viên thường đọc các tác phẩm văn học, tin tức, thông tin, v.v., và giọng nói của họ đã góp phần nâng cao chất lượng của các chương trình và trở thành mẫu mực cho cách phát âm của người dân. Tuy nhiên, trong truyền hình hiện đại, người thể hiện không phải là phát thanh viên, mà chủ yếu là phóng viên, biên tập viên và người dẫn chương trình. Truyền hình hiện đại hướng tới lối nói gần gũi, thân mật và chân tình, thể hiện sự gần gũi và gắn kết với công chúng hơn là chỉ đơn thuần tập trung vào việc có một giọng dẫn đẹp
Phương thức sản xuất chương trình truyền hình trực tiếp được sử dụng trong các chương trình Thời sự và Thời sự 7h tối của Đài Truyền hình Việt Nam. Trong phương thức này, thời gian sự kiện xảy ra và thời gian sản xuất chương trình đồng thời với thời gian phát sóng và tiếp nhận. Điều này cho phép truyền tải thông tin tức thời, tạo cảm giác cho khán giả như họ đang chứng kiến sự kiện trực tiếp. Các người nói, bao gồm cả biên tập viên trong phòng thu và phóng viên hiện trường, phải thể hiện lời nói theo phong cách trực tiếp, tương tác với khán giả, không sử dụng phong cách đọc chậm rãi hay dìu dặt.
Nhu cầu tiếp nhận thông tin của khán giả hiện đại đang thay đổi. Sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ cho phép khán giả tiếp cận nhiều loại hình truyền thông đại chúng, cả trong nước và quốc tế. Người xem có xu hướng yêu cầu lời nói truyền hình mang tính gần gũi, hội thoại, đời hóa và thoại hóa. Họ muốn thông tin đúng, súc tích, dễ hiểu và hấp dẫn. Đồng thời, xu hướng giao lưu, trao đổi ngôn ngữ giữa các nền văn hóa khác nhau cũng đang diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến xuất hiện nhiều yếu tố ngôn ngữ mới và cần nhà báo truyền hình phải nắm bắt và áp dụng linh hoạt để tăng cường hiệu quả lời nói truyền hình hiện nay.
Những yêu cầu về ngôn ngữ và lời nói trong truyền hình thời sự
Những yêu cầu đối với việc sáng tạo lời nói trong chương trình thời sự truyền hình hiện nay bao gồm:
- Đảm bảo tính dễ nghe, dễ hiểu, dễ nhớ: Lời nói trong chương trình thời sự truyền hình cần dễ nghe, rõ ràng, và dễ hiểu để thu hút đối tượng khán giả đa dạng. Sử dụng ngôn từ sát với cuộc sống hàng ngày, không lạm dụng thuật ngữ phức tạp, và tránh việc dùng từ tối nghĩa.
- Đảm bảo tính chính xác, đúng đắn: Lời nói trong thời sự truyền hình phải đảm bảo tính chính xác, phản ánh đúng thông tin thực tế và ý đồ chủ quan của người nói. Không sử dụng từ sai, từ tối nghĩa, và cần tuân thủ chuẩn mực của ngôn ngữ tiếng Việt.
- Đảm bảo tính sinh động, hấp dẫn: Lời nói trong chương trình thời sự cần sử dụng ngôn từ sống động, giàu biểu cảm, và sử dụng linh hoạt các phương tiện ngữ âm để tạo nên ngữ điệu và âm sắc thu hút khán giả.
- Đảm bảo tính hàm súc, cô đọng: Lời nói cần ngắn gọn, súc tích, không lạm dụng câu dài, câu nhiều tầng ý, và cần sử dụng thành ngữ, tục ngữ, ca dao để biểu đạt một cách hàm súc.
- Đảm bảo tính hiện đại, tiếp thu chọn lọc sản phẩm ngôn ngữ mới: Lời nói cần tiếp thu những yếu tố ngôn ngữ mới do tiếp biến văn hóa ngôn ngữ, như thuật ngữ khoa học, từ của người nước ngoài, nhưng cần chọn lọc cẩn thận để không làm mất đi tính trong sáng của tiếng Việt.
- Đảm bảo kết hợp linh hoạt giữa ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói: Lời nói trên thời sự truyền hình cần kết hợp linh hoạt giữa ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói, sử dụng khẩu ngữ văn hóa và khẩu ngữ đời thường một cách hài hòa và thích hợp.
- Đảm bảo phù hợp với đối tượng giao tiếp: Lời nói cần phù hợp với đối tượng khán giả mục tiêu, tuân thủ sở thích, nhu cầu tiếp nhận thông tin, trình độ văn hóa và tuổi tác của đối tượng.
- Đảm bảo phép lịch sự: Lời nói cần tuân thủ nguyên tắc tính lịch sự, tính văn hóa trong hội thoại, biết cách lắng nghe và phản hồi, và sử dụng cách xưng hô, câu chào mời phù hợp.