Công nghiệp hiện đại hóa là gì, nội dung, ý nghĩa và vai trò

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng toàn toàn cầu như hiện nay thì thuật ngữ “công nghiệp hóa, hiện đại hóa” dường như đã dần trở nên quen thuộc đối với chúng ta. Tuy nhiên không phải ai cũng hiểu rõ vấn đề công nghiệp hóa, hiện đại hóa là gì? Trong bài viết này, Trang Tài Liệu sẽ cùng quý bạn đọc tìm hiểu rõ khái niệm này.

Hiện đại hóa là gì?

Hiện đại hóa được hiểu là việc ứng dụng, trang bị những thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến, hiện đại vào quá trình sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế xã hội. Từ việc sử dụng sức lao động thủ công sang sử dụng sức lao động phổ thông ứng dụng những thành tựu công nghệ. Đây là một thuật ngữ tổng quát nhằm biểu đạt tiến trình cải biến nhanh chóng khi con người nắm được khoa học kỹ thuật tiên tiến và dựa vào đó để phát triển xã hội với mộc tốc độ mau chóng chưa từng thấy trong lịch sử.

⇒ Công nghiệp hóa, hiện đại hóa hiện any được hiểu là quá trình chuyển đổi căn bản và toàn diện từ các hoạt động kinh tế và kinh tế – xã hội từ sử dụng sức lao động thủ công là chính sang sử dụng lao động phổ thông cũng như công nghệ, phương tiện và phương pháp tiên tiến, hiện đại để tạo ra năng suất lao động xã hội lớn.

Có thể thấy rằng công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo tư tưởng mới không còn bị giới hạn về phạm vi trình độ những lực lượng sản xuất và kỹ thuật đơn thuần mà chỉ nhằm chuyển lao động thủ công thành lao động cơ khí giống như các quan niệm trước đây vẫn nghĩ. 

Công nghiệp hóa là gì?

Công nghiệp hóa là quá trình chuyển đổi cơ bản và toàn diện hầu hết các hoạt động sản xuất từ việc sử dụng sức lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động phổ thông dựa trên sự phát triển của ngành công nghiệp cơ khí. Ngoài ra, công nghiệp hóa còn được hiểu là quá trình nâng cao tỷ trọng của công nghiệp trong toàn bộ các ngành kinh tế của một vùng kinh tế hay một nền kinh tế. Đó là tỷ trọng về lao động, về giá trị gia tăng, về năng suất lao động,…

Có thể nói quá trình công nghiệp hóa là quá trình chuyển biến kinh tế – xã hội ở một cộng đồng người từ nền kinh tế với mức độ tập trung tư bản nhỏ bé (xã hội tiền công nghiệp) sang nền kinh tế công nghiệp. Công nghiệp hóa là một phần của quá trình hiện đại hóa. Sự chuyển biến kinh tế – xã hội này đi đôi với tiến bộ công nghệ, đặc biệt là sự phát triển của sản xuất năng lượng và luyện kim quy mô lớn. Công nghiệp hóa còn gắn liền với thay đổi các hình thái triết học hoặc sự thay đổi thái độ trong nhận thức tự nhiên.

Nội dung của công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Thứ nhất, công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất

• Thực hiện cơ khí hóa nền sản xuất xã hội nhờ chuyển nền kinh tế từ chỗ dựa trên kỹ thuật thủ công sang nền kinh tế dựa vào kỹ thuật cơ khí thủ công. Đồng thời chuyền nền văn minh nông nghiệp sang nền văn minh công nghiệp.
• Nếu áp dụng các thành tựu của khoa học và công nghệ vào những ngành trong nền kinh tế quốc dân thì những thành tựu này được kết nối, gắn liền với quá trình hiện đại hóa và cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại.
• Nâng cao chất lượng của nguồn nhân lực khi đất nước thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thứ hai, xây dựng cơ cấu kinh tế một cách hợp lý, hiện đại và đạt hiệu quả cao

• Cơ cấu kinh tế chính là tổng thể hữu cơ giữa các thành phần kinh tế. Có hai loại cơ cấu kinh tế là cơ cấu vùng kinh tế và cơ cấu thành phần kinh tế. Trong khi đó, cơ cấu của ngành kinh tế sẽ đóng vai trò trung tâm, quan trọng và cốt lõi nhất.
• Tái cơ cấu nền kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế có nghĩa là chuyển dịch cơ cấu, cấu trúc của nền kinh tế kém hiệu quả, bị tụt hậu theo hướng nền kinh tế hiện đại và hiệu quả hơn. Xu hướng của sự chuyển dịch, thay đổi này là hướng từ một nền cơ cấu kinh tế nông nghiệp sang cơ cấu kinh tế nông nghiệp, công nghiệp và sau đó phát triển thành cơ cấu kinh tế công, công nghiệp và dịch vụ.
• Cơ cấu lao động cũng sẽ được chuyển dịch theo hướng gắn với phát triển kinh tế tri thức. Đây là một trong những tiền đề làm chi phối xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động từng thời kỳ ở nước ta.

Thứ ba, củng cố và làm tăng cường các địa vị lãnh đạo trong quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa

• Đồng thời, hướng tới việc xác lập địa vị thống trị trong các mối quan hệ sản xuất xã hội trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân.
• Từ đó nên chúng ta cần nhận thức đúng đắn về tính tất yếu khách quan và tác dụng to lớn của công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Và lựa chọn ngành, sản phẩm có khả năng cạnh tranh cao, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và quốc tế. Tiếp thu và ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại vào sản xuất. Học tập, nâng cao tình độ học vấn, kinh nghiệm và nghiệp vụ, đáp ứng nguồn lao động có kỹ thuật cho nền kinh tế, cho doanh nghiệp.
• Công nghiệp hóa là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của quá tình phát triển vì nó đưa cả nền sản xuất vật chất và đời sống văn hóa – xã hội của đất nước lên trình độ mới. Đối với sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, công nghiệp hóa có vai trò tạo điều kiện, tiền đề vật chất – kỹ thuật cho chế độ xã hội chủ nghĩa. Ở mỗi thời kỳ lịch sử, căn cứ vào tình hình kinh tế – xã hội, công nghiệp hóa có nội dung và bước đi cụ thể, phù hợp. Đối với Việt Nam, khi chính thức bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng chủ trương tiến hành công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa, và từ cuối thế kỷ XX đến nay, quá trình này được xác định đầy đủ là công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đó là một quá trình kinh tế, kỹ thuật- công nghệ và kinh tế – xã hội toàn diện, sâu rộng nhằm chuyển đổi nền sản xuất và xã hội Việt Nam từ trình độ nông nghiệp lạc hậu lên trình độ công nghiệp với các trình độ công nghệ ngày càng tiên tiến, hiện đại, văn minh.

Ý nghĩa của công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Lịch sử công nghiệp hóa trên thế giới đã trải qua hàng trăm năm. Vào giữa thế kỷ XVII, một số nước phương Tây, mở đầu là nước Anh đã tiến hành cuộc cách mạng công nghiệp, với nội dung chủ yếu là chuyển từ lao động thủ công sang lao động cơ khí. Đây là mốc đánh dấu sự khởi đầu cho tiến trình công nghiệp hóa của thế giới. Tuy vậy, phải đến thế kỷ XIX, khái niệm “công nghiệp hóa” mới được dùng để thay thế cho khái niệm “cách mạng công nghiệp”, mặc dù sau cách mạng công nghiệp ở Anh, một thế hệ công nghiệp hóa đã diễn ra ở các nước Tây Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản. Có thể khái quát, công nghiệp hóa là quá trình tạo sự chuyển biến từ nền kinh tế nông nghiệp với nền kinh tế lạc hậu, dựa trên lao động thủ công, năng suất thấp sang nền kinh tế công nghiệp với cơ cấu kinh tế hiện đại, dựa trên lao động sử dụng bằng máy móc, tạo ra năng suất lao động cao. Như vậy, công nghiệp hóa là quá trình biến một nước có nền kinh tế lạc hậu thành nước công nghiệp hiện đại với trình độ công nghệ, kỹ thuật tiên tiến, có năng suất lao động cao trong các ngành kinh tế quốc dân. Hiện đại hóa là quá trình tận dụng mọi khả năng để đạt trình độ công nghệ ngày càng tiên tiến, hiện đại.

Trong điều kiện của Việt Nam, Đảng ta xác định: “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế – xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện, phương pháp tiên tiến, hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học – công nghệ, tạo ra năng suất lao động xã hội cao”.

• Giúp đảm bảo và tạo điều kiện cho sự thay đổi về nền sản xuất xã hội, làm tăng năng suất lao động và tăng sức chế ngự của con người với thiên nhiên. Từ đó sẽ góp phần phát triển kinh tế, cải thiện được đời sống của nhân dân và một phần quyết định tới sự thắng lợi của chủ nghĩa xã hội.
• Công nghiệp hóa, hiện đại hóa tạo các điều kiện vật chất đối việc củng cố và tăng cường vai trò của nền kinh tế Nhà nước. Nhờ đó con người sẽ được phát triển một cách toàn diện nhất trong mọi hoạt động kinh tế và xã hội.
• Giúp cho nền khoa học và công nghệ có điều kiện được phát triển nhanh chóng và đạt tới trình độ hiện đại, tiên tiến. Tạo điều kiện bổ sung lực lượng vật chất và kỹ thuật cho hệ thống quốc phòng, an ninh, giúp đảm bảo về đời sống kinh tế, chính trị và xã hội trong đất nước ngày càng phát triển hơn. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa được xem là một nhiệm vụ trọng tâm trong suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Vai trò của công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong việc phát triển nền kinh tế

• Tạo điều kiện để phát triển lực lượng sản xuất và nâng cao năng suất lao động xã hội, thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển kinh tế đồng thời giải quyết việc làm, tăng thu nhập và nâng cao đời sống của nhân dân.
• Tạo ra lực lượng sản xuất mới, tạo tiền đề cho việc củng cố quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa và củng cố, tăng cường mối quan hệ giữa công nhân, nông dân và tri thức.
• Tạo cơ sở vật chất – kỹ thuật để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, kết hợp với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, củng cố, tăng cường quốc phòng và an ninh quốc gia.

Sự khác nhau giữa công nghiệp hóa và hiện đại hóa

Công nghiệp hóa là quá trình biến đổi một quốc gia lạc hậu, có nền kinh tế chậm phát triển trở thành một quốc gia công nghiệp hiện đại phát triển với trình độ kỹ thuật, công nghệ tân tiến cùng năng suất lao động tăng cao trong nền kinh tế quốc dân.

Còn hiện đại hóa nhìn chung là quá trình tận dụng mọi nguồn lực để đạt được trình độ khoa học – kỹ thuật, công nghệ ngày càng tiên tiến, hiện đại.

Như vậy, công nghiệp hóa chỉ tập trung phát triển khoa học – kỹ thuật phục vụ cho ngành công nghiệp quốc gia còn hiện đại hóa là phát triển khoa học – kỹ thuật phục vụ cho nền kinh tế quốc dân.

Có thể hiểu hiện đại hóa là khái niệm bao quát hơn hẳn công nghiệp hóa, công nghiệp hóa là một phần của quá trình hiện đại hóa.

Tại sao phải công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước

Công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước là một trong những mục tiêu lớn đối với hầu hết các quốc gia đang phát triển trên thế giới vì:

Thứ nhất, công nghiệp hóa, hiện đại hóa là một trong những nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của cả hệ thống chính trị. Chúng chính là phương tiện và cũng là động lực để thực hiện mục tiêu phát triển đất nước nhanh chóng và bền vững.

Có thể thấy, hầu hết các quốc gia trên thế giới khi phấn đấu trở thành nước phát triển, có thu nhập cao đều sẽ thực hiện quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Thứ hai, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã được nêu ra trong nhiều nhiệm kỳ Đại hội Đảng. Đã có khoảng 20 nghị quyết ban hành một số chủ trương quan trọng liên quan đến công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Nghị quyết 29-NQ/TW là Nghị quyết chuyên đề đầu tiên về vấn đề này. Bối cảnh khu vực và quốc tế hiện nay với những diễn biến nhanh chóng, khó lường và phức tạp cùng với những tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng đòi hỏi chúng ta phải có giải pháp mới toàn diện hơn để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Việc công nghiệp hóa hiện đại hóa sẽ giúp ta có chỗ để cải thiện và những hạn chế cần được giải quyết. Đó là tăng trưởng kinh tế chậm lại, rủi ro bẫy thu nhập trung bình, nội lực nền kinh tế yếu, năng suất lao động chậm được cải thiện.

Ngoài ra, ngành dịch vụ mũi nhọn còn chiếm tỷ trọng khiêm tốn trong nền kinh tế, mối liên kết giữa các ngành sản xuất còn yếu, đô thị hóa chưa ngang tầm với công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Ngoài ra còn có những bất cập về văn hóa, con người, môi trường.

Nghị quyết sẽ là kim chỉ nam định hướng cụ thể hóa các chủ trương, chính sách của Đảng trong phát triển kinh tế – xã hội. Đó cũng là nền tảng chính trị quan trọng trong việc định hướng tư tưởng, chính sách, nhiệm vụ, giải pháp mới, tạo động lực cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Sự tác động của công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Những tác động của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đối với cuộc sống chúng ta là vô cùng to lớn. Khi xem xét về sự tác động ta có thể nhìn vào hai khía cạnh tích cực và tiêu cực của vấn đề như sau:

Tích cực

• Đưa nền sản xuất từ nhỏ lẻ sang quy mô lớn hàng loạt với nhà máy và máy móc hiện đại. 
• Sản xuất được tự động hóa, sản xuất được tối ưu giúp giảm thiểu nhu cầu đối với lao động thủ công và tiết kiệm thời gian.
• Quá trình sản xuất được tối ưu hóa giúp giảm thiểu sai sót, tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp.
• Kết nối mạng lướng thông tin toàn cầu giúp tăng tốc độ phát triển kinh tế.
• Tạo ra nhiều dịch vụ và sản phẩm mới hiện đại, tiên tiến cải thiện chất lượng cuộc sống con người.

Tiêu cực

• Tác động đến môi trường: Khi công nghiệp hóa nổ ra, các xí nghiệp, nhà máy mọc lên sử dụng nguồn tài nguyên thiên nhiên để sản xuất và thải ra môi trường những khí thải, chất thải độc hại ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe của con người và các loài động thực vật. Ngoài ra, khai thác thiên nhiên quá mức cũng gây ra mất cân bằng sinh học làm cho môi trường sống của các sinh vật bị đe dọa. 
• Làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo: Công nghiệp hóa càng tiến sâu vào đời sống con người, một lượng lớn lao động có xu hướng đến các thành phố lớn tìm việc trong các xí nghiệp và những người không có điều kiện theo được các công việc công nghiệp hóa sẽ bị bỏ lại phía sau.
• Các giá trị truyền thống bị mai một và dần biến mất: Sự thay đổi nhanh chóng trong nhu cầu muốn tìm kiếm sự mới mẻ, tiện lợi của người tiêu dùng đã giáng một đòn nặng nề vào các sản phẩm truyền thống. Các sản phẩm này thiếu sức cạnh tranh và dần không còn được ưa chuộng.

Qua bài viết công nghiệp hóa hiện đại hóa là gì trong thời đại kinh tế mới, ta có thể thấy được công nghiệp hóa, hiện đại hóa là một phần không thể thiếu trong sự phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, để tạo tiền đề cho sự phát triển bền vững và lâu dài trong tương lai, ta cần tìm cách nắm bắt được cơ hội và giải quyết các thách thức đang còn vướng mắc một cách nhanh chóng và kịp thời.