Hàm ý là gì? Nghĩa tường minh là gì? Phân biệt và lấy ví dụ

Khi nói chuyện hoặc trong văn học chúng ta thường bắt gặp những câu nói, câu văn mang hàm ý. Vậy hàm ý là gì? Bài viết dưới đây của Trang tài liệu sẽ giúp các bạn có một cái nhìn chính xác hơn về cụm từ đặc biệt này.

Hàm ý là gì?

    Hàm ý là những nội dung ý nghĩa mà người nói có ý định truyền bá cho người nghe nhưng không nói ra trực tiếp, chỉ ngụ ý để người nghe tự suy ra căn cứ vào ngữ cảnh, nghĩa tường minh, căn cứ vào những phương châm hội thoại.

Các loại hàm ý trong văn học

Các nhà văn thường sử dụng hàm ý để tạo ra các liên tưởng cảm xúc có thể tích cực, tiêu cực hoặc trung lập.

– Hàm ý tích cực

Những từ gợi ra một phản ứng tình cảm thuận lợi, với ý nghĩa tích cực. Ví dụ: mô tả một người nào đó đầy tham vọng là “người nhanh nhẹn” hoặc một người sôi nổi và tò mò là “trẻ trung”.

– Hàm ý tiêu cực

Khi một ý nghĩa tiêu cực được tạo ra, nó sẽ trình bày người hoặc vật dưới cái nhìn không thuận lợi. Sử dụng các ví dụ trên, người có tham vọng tương tự có thể được mô tả là “người quá khích”, trong khi người tò mò có thể bị coi là “trẻ con”.

– Hàm ý trung lập

Đây là khi một từ nói lên ý nghĩa của nó với một quan điểm trung lập và không có hàm ý tích cực hay tiêu cực kèm theo. Ví dụ: Câu nói “ Anh ấy có tham vọng”gợi ý một người làm việc chăm chỉ và nỗ lực để đạt được, không phán xét tham vọng là điều tốt hay điều xấu.

Vai trò của hàm ý

– Tạo ra hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc hơn so với cách nói thông thường.

– Giữ được tính lịch sự và thể diện của người nói/ người nghe.

– Làm cho lời nói có ý vị, hàm súc.

– Người nói có thể không phải chịu trách nhiệm về hàm ý.

Nghĩa tường minh là gì?

Nghĩa tường minh còn có tên gọi khác là hiển ngôn. Do đó trong lời nói, từ ngữ sử dụng đã lột tả được nội dung, ý nghĩa người nói, người viết muốn truyền tải.

Nó nằm trong câu là phần dùng để diễn đạt bằng từ ngữ trong câu. Từ đó mang đến nội dung, mạch chuyện đang được thể hiện. Nghĩa tường minh rất dễ nhận ra bởi được thể hiện qua câu nói, ai cũng có thể hiểu mà không cần phải suy diễn về nội dung và ý nghĩa. Ta chỉ cần nghe, hiểu đối với nội dung cơ bản đang được nhắc đến.

– Ví dụ minh họa:

“– Trời ơi, chỉ còn có năm phút!

Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một chiếc làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.

– Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!

Phân biệt giữa hàm ý và nghĩa tường minh

Dưới đây là bảng phân biệt giữa hàm ý và nghĩa tường minh:

Đặc điểm	Hàm ý (Nghĩa bóng)	Nghĩa tường minh (Nghĩa đen)
Diễn đạt	Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, cần suy ngẫm để hiểu	Thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, người đọc có thể hiểu ngay
Tính sâu sắc	Mang đến lớp nghĩa sâu sắc hơn, truyền tải ý nghĩa ẩn chứa trong con chữ	Đơn giản, người nghe hoặc đọc hiểu ngay mà không cần suy nghĩ sâu
Thể hiện	Thường cần người đọc, người nghe phải suy ngẫm, kết nối với nhau	Ngay lập tức thể hiện trong câu, không cần tìm hiểu sâu
Tên gọi khác	Gọi là nghĩa bóng	Gọi là nghĩa đen
Ví dụ	“Cái nắng ấm áp như tình thương.” – Trong câu này, nghĩa bóng của “nắng ấm áp” là tình thương.	“Trời đang mưa.” – Trong câu này, nghĩa đen của “trời đang mưa” là thời tiết đang mưa.

Tóm tắt: Hàm ý (nghĩa bóng) yêu cầu người đọc hoặc nghe cần suy ngẫm để hiểu ý nghĩa ẩn chứa trong câu, trong khi nghĩa tường minh (nghĩa đen) có thể được hiểu ngay lập tức thông qua từ ngữ trong câu.